راهنمای مطالعه کلاسیک های ایرانی برای نوجوانان

رمان‌های کلاسیک ایرانی دارای تنوع بسیاری هستند؛ از داستان عاشقانه و حکایت گرفته تا شعرهای حماسی و تعلیمی. با وجود اینکه این کتاب‌ها متعلق به دوران قدیمی‌تر هستند، اما مفاهیم آن‌ها قابل تعمیم به تمام زمان‌هاست. داستان آثار کلاسیک حول افکار، عواطف و دغدغه‌های اصلی بشر می‌گردد.

نویسندگان کلاسیک ایرانی معمولاً سبک‌های نوشتاری منحصربه‌فردی دارند که این کتاب‌ها را به بهترین منبع مطالعه برای نوجوانان تبدیل می‌کند. خواندن این آثار چشم‌انداز گسترده‌ای را به جهان‌های مختلف باز می‌کند.

همچنین، آثار کلاسیک ایرانی می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا دایره لغات خود را بهبود بخشیده و مهارت‌های نوشتاری‌شان را ارتقا دهند.

در این مقاله فهرستی از بهترین کتاب‌های کلاسیک ایرانی گردآوری شده است.

۱- «شاهنامه» نویسنده: ابوالقاسم فردوسی

وقتی صحبت از کتاب‌های کلاسیک ایرانی در میان باشد، بدون تردید اولین عنوانی که به ذهن خطور می‌کند شاهنامه است. شاهنامه بزرگ‌ترین و مشهورترین اثر منظوم ایرانی و شاهکار ملی است که حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی در قرن چهارم و پنجم هجری آن را سرود.

این کتاب حاصل بیش از 30 سال تلاش مداوم فردوسی برای به نظم درآوردن داستان‌های بومی، اساطیر کهن و افسانه‌های قدیمی ایرانی است. اشعار شاهنامه در قالب حماسی سروده شده و بیش از پنجاه و دو هزار بیت را شامل می‌شوند. فردوسی این کتاب را با حمد و ستایش خداوند آغاز کرده و سپس با داستان‌هایی از زندگی و نبرد پادشاهان، دیوان و جنگجویان ادامه می‌دهد.

در این کلاسیک ایرانی شما داستان‌های هیجان‌انگیزی از نبرد «رستم» و «افراسیاب»، پادشاه شدن اولین انسان یعنی «کیومرث»، به تخت نشستن سلاطینی چون «هوشنگ»، «طهمورث» و «جمشید»، قیام «کاوه آهنگر» و هلاک شدن «ضحاک» و همچنین سوگنامه «سیاوش»، تا پادشاهی «یزدگرد» را می‌توانید بخوانید.

به گفته پژوهشگران، فردوسی برای سرودن شاهنامه از کتابی به نام شاهنامه ابومنصوری الهام گرفته است. شاهنامه در سال‌های گذشته توسط افراد مختلفی مورد بازبینی قرار گرفته و عده‌ای از نویسندگان و موسسات انتشاراتی نسخه‌های ساده شده و منتخبی از داستان‌های آن را، برای کودکان و نوجوانان منتشر کرده‌اند.

۲- «گلستان» نویسنده: شیخ مصلح الدین سعدی

کتاب گلستان سعدی، یکی از بزرگ‌ترین شاهکارهای ایرانی و مشهورترین نثر کلاسیک فارسی، توسط شیخ سعدی شیرازی، به دو صورت نظم و نثر، در قرن هفتم هجری نوشته شده است. این کتاب در کنار شاهنامه فردوسی از مهم‌ترین ارکان ادبیات فارسی به شمار می‌آید و از ارزش ملی بسیاری برخوردار است.

گلستان سعدی از دیرباز به علت محتوای خاص خود مورد توجه عموم مردم قرار داشته و از جمله کتاب‌های آموزشی برای کودکان و نوجوانان به شمار می‌آید. این کتاب سرشار از داستان‌های حکیمانه و پند آموز، ضرب‌المثل‌های شیرین و شعرهای زیبا است که سعی دارد فضایل اخلاقی و انسانی را ترویج دهد.

این کتاب در قالب نثر مسجع یا آهنگین نوشته شده و دارای یک دیباچه و هشت فصل مختلف است که عبارتند از: «سیرت پادشاهان»، «اخلاق درویشان»، «فضیلت قناعت»، «فوائد خاموشی»، «عشق و جوانی»، «ضعف و پیری»، «تأثیر تربیت»، و «آداب صحبت».

۳- «کلیله و دمنه» نویسنده: ابوالمعالی نصرالله منشی

کلیله و دمنه یکی دیگر از بزرگ‌ترین آثار کلاسیک ایرانی و از مشهورترین و قدیمی‌ترین داستان‌هاست که از زبان حیوانات نقل می‌شود. نسخه اصلی کتاب کلیله و دمنه به زبان هندی نوشته شده بود، تا اینکه در قرن ششم هجری، نصرالله منشی (منشی بهرام‌ شاه غزنوی) آن را به فارسی ترجمه و در حقیقت، بازآفرینی كرد.

نصرالله منشی در ترجمه خود از ابیات و ضرب‌المثل‌های مختلفی استفاده کرده است که متعلق به خودش یا شعرای دیگر بودند. آنچه هم اکنون به عنوان کتاب کلیله و دمنه شناخته می‌شود، همین نسخه ترجمه شده است.

این شاهکار کلاسیک در 17 باب نگاشته شده و عمدتا از داستان‌های پندآموزی تشکیل می‌شود که از زبان حیوانات نقل شده و درس‌هایی از زندگی، سیاست، حکمت و اخلاق را به خواننده می‌آموزند. این کتاب به علت داستان‌های پندآموز خود همواره به عنوان یکی از منابع تربیتی کودکان و نوجوانان مورد توجه قرار گرفته و از اهمیت زیادی برخوردار است.

۴- «مثنوی معنوی (مثنوی مولوی)» نویسنده: مولانا جلال‌ الدین محمد بلخی

مثنوی معنوی را بزرگ‌ترین اثر کلاسیکِ عرفانی در سراسر تاریخ ادبیات ایران نامیده‌اند. این کتاب در قالب نظم نوشته شده و سروده شاعر و عارف بزرگ قرن هفتم، مولانا است. همانطور که از عنوان آن پیداست، اشعار این کتاب در قالب مثنوی سروده شده‌اند که سبکی متعارف برای اشعار داستانی پند آموز بوده است.

کتاب مثنوی معنوی در حدود 26 هزار بیت دارد و از 6 دفتر شعر تشکیل شده است. تمام اشعار این اثر، عرفانی و دارای مضامین معنوی بوده و به توصیف مسیر سلوک عارفان و دشواری‌های حرکت به سمت خدا می‌پردازند.

داستان‌های این کتاب عمدتا به زبان تمثیل نوشته شده‌اند و از زبان پادشاهان، پیامبران و افراد معمولی روایت می‌شوند. درباره اهمیت و بزرگی مثنوی معنوی می‌توان به این اشاره کرد که بسیاری از منتقدان آن را، تفسیری از قرآن کریم دانسته و ارزشی برابر با کتاب‌های مذهبی سایر ادیان برایش قائل‌اند.

اگرچه مثنوی معنوی از نظر ادبی دارای اهمیت بسیاری بوده و خواندن آن برای همه ضروری است؛ اما خواندن و فهم اشعار آن برای اغلب افراد بخصوص نوجوانان می‌تواند سخت باشد. به همین دلیل بسیاری از نویسندگان اقدام به بازنویسی، ساده سازی و خلاصه کردن داستان‌های با ارزش آن برای کودکان و نوجوانان نموده‌اند.

۵- «امیرارسلان نامدار» نویسنده: محمد علی نقیب الممالک

چه کسی است که نام امیر ارسلان نامدار را نشنیده باشد؟ این کتاب یکی دیگر از مهم‌ترین آثار کلاسیک ایرانی است که قصه‌ای عامیانه برخاسته از زندگی مردم را در قرن 13ام هجری شمسی روایت می‌کند. نحوه به وجود آمدن این کتاب نیز حکایت جالب توجه و شیرینی دارد.

گفته شده زمانی که میرزا محمد علی نقیب الممالک این داستان را برای ناصرالدین‌ شاه تعریف می، فخرالدوله دختر شاه، در پس پرده به آن‌ها گوش می‌داد و با جزئیات می‌نگاشت. حتی گفته شده این دختر نقاشی‌های زیبایی نیز برای این داستان ترسیم نموده است.

داستان امیر ارسلان نامدار ماجرای عشق جوانی به نام «امیر ارسلان» پسر ملکشاه سلجوقی و دختری به نام «فرخ لقا» فرزند پطروس شاه فرنگی، و شرح فراق و وصال این دو نفر است. این داستان عاشقانه، ریشه در فرهنگ و تاریخ ایران دارد و برگرفته از انواع افسانه ها، اسطوره ها، و ضرب‌المثل‌های عامیانه ایرانی است.

یک اقتباس سینمایی نیز از این کتاب در دهه سی ساخته شد که در زمان خود بسیار پرطرفدار بود. برای آشنایی بیشتر با کتاب‌های اقتباسی، مطالعه مقاله «بهترین فیلم های سینمایی اقتباس شده از کتاب‌ها» پیشنهاد می‌شود.

۶- «مرزبان نامه» نویسنده: سعدالدین وراوینی

مرزبان نامه یکی از آثار ادبی کلاسیک ایران است که در قرن چهارم توسط مرزبان باوندی و به زبان طبری (مازندرانی) نگاشته شده است. اگرچه نسخه اصلی این کتاب قرن‌ها پیش از بین رفته است، اما نسخه ترجمه شده از آن که توسط «سعدالدین وراوینی» در قرن هفتم به فارسی دری برگردانده شده، هم‌چنان وجود دارد.

طبق بررسی کارشناسان، نسخه اصلی مرزبان نامه از نظر ادبی و لفظی اثر قابل توجهی نبوده است و به همین دلیل، وراوینی آن را به صنایع ادبی آراسته و آیات قرآنی و عبارات عربی بسیاری به آن افزوده است. «مرزبان نامه» داستان شاهزاده‌ای به نام مرزبان است که می‌خواهد با نوشتن کتابی حکمت‌آمیز، به برادرش که بر تخت سلطنت نشسته است درس حکومت داری بدهد.

حکایت‌های این کلاسیک ایرانی عمدتا داستان‌های نمادینی هستند که از زبان حیوانات نقل می‌شوند، به همین علت نیز بسیاری آن را مشابه کلیله و دمنه می‌دانند. داستان‌های آموزنده این کتاب طی سال‌های اخیر توسط چندی از نویسندگان بازنویسی و خلاصه‌نویسی شده و در اختیار خوانندگان نوجوان قرار گرفته‌اند.