با خواندن چه کتاب هایی نقد ادبی را بیاموزیم

مفهوم نقد ادبی به معنی هنر مطالعه، ارزیابی و تفسیر آثار ادبی است.

خواندن کتاب‌هایی که درباره «نقد ادبی» نوشته شده‌اند، به شما کمک می‌کند تا درک بهتری از یک اثر داشته باشید، درباره ادبیات قضاوت کنید، ایده‌ها را از دیدگاه‌های مختلف مطالعه کنید و در سطح فردی تعیین کنید که آیا یک اثر ادبی ارزش خواندن دارد یا خیر.

کتاب‌های نقد ادبی را غالبا منتقدان می‌نویسند. هدف منتقدان گاهی قضاوت ارزشی یا توضیح تفسیر شخصی درباره یک اثر است و گاهی هم می‌خواهند اطلاعات تاریخی آن اثر را به سایر خوانندگان ارائه دهند. اما هدف کلی آن‌ها در بیشتر موارد، غنی سازی درک خواننده از یک اثر ادبی است.

مطالعه نقد ادبی برای شما فواید زیادی دارد، به عنوان مثال این کتاب‌ها می‌توانند به مرور زمان از شما نیز یک منتقد بسازند. شما در این کتاب‌ها درباره ادبیات چیزهایی می‌خوانید و بحث می‌کنید. در نتیجه تخیل، احساس و توانایی خود را برای همدلی با دیگران گسترش می‌دهید و همچنین توانایی خود را در خواندن انتقادی و تفسیر متون، بهبود می‌بخشید.

اگر شما هم جزو افرادی هستید که می‌خواهید از طریق مطالعه کتاب، نقد ادبی را بیاموزید و در این زمینه تازه‌کار هستید، فهرست زیر را بخوانید و کتاب بعدی خود را انتخاب کنید.

۱- «آثار ادبی را چگونه باید خواند» نویسنده: «تری ایگلتون» (۲۰۱۳)

«تری ایگلتون»، استاد دانشگاه، نظریه پرداز برجسته، منتقد، روشنفکر عمومی ادبی مشهور انگلیسی و نویسنده کتاب «آثار ادبی را چگونه باید خواند» یا «چگونه ادبیات بخوانیم» است. در میان آثار منتشر شده از او، دو کتاب «نظریه ادبی: یک مقدمه» (۱۹۸۳) و «آثار ادبی را چگونه باید خواند» (۲۰۱۳)، بهترین کتاب‌هایش تلقی می‌شوند.

او در کتاب «آثار ادبی را چگونه باید خواند» می‌کوشد به چالش «نقد ادبی» در حال حاضر بپردازد. اغلب خوانندگان ادبیات تصور می‌کنند یک اثر ادبی همان چیزی را می‌گوید که نشان می‌دهد. به همین دلیل هم جنبه ادبی، که شکل زیبایی‌‌شناختی یک اثر نیز هست، در نظر گرفته نمی‌‌شود.

تری ایگلتون در این کتاب به شما می‌آموزد که بیش از هرچیز، بر اشکال ادبی تمرکز کنید و با جهت دادن به حساسیت زبانی‌تان بتوانید سؤالات نظری و سیاسی متن را آشکار کنید. ایگلتون همچنین دستورالعمل‌های اساسی در مورد خواندن دقیق و نقد ادبی را برای مبتدیان ارائه می‌‌دهد.

او جملات آغازین برخی از آثار معروف را مورد بحث قرار داده و توضیح می‎‌دهد که چگونه لحنی خاص ایجاد می‌کنند، کنایه به کار می‌برند یا جلوه‌های دراماتیک را به وجود می‌آورند. مهم‌‌تر از همه، او تفاوت‌‌های رئالیسم و ​​مدرنیسم را نیز به طور دقیق به شما می‌آموزد.

۲- «جنبه های رمان» نویسنده: «ادوارد مورگان فورستر» (۱۹۲۷)

«ادوارد مورگان فورستر» (۱۹۷۰ – ۱۸۷۹) رمان‌نویس، نویسنده داستان کوتاه و مقاله‌نویس شناخته‌شده انگلیسی بود. او آثار بسیار مهمی از خود به جای گذاشته است که کتاب «جنبه‌های رمان» یکی از موفق‌ترین آن‌هاست.

این کتاب تحسین‌شده حاصل انتشار مجموعه‌‌ای از سخنرانی‌‌های فورستر درباره رمان انگلیسی زبان است که توسط او در کالج ترینیتی کمبریج، در سال ۱۹۲۷ ارائه شدند. او با استفاده از نمونه‌‌هایی از آثار کلاسیک بسیاری از بزرگ‌‌ترین نویسندگان جهان، هفت جنبه رمان را مورد بحث قرار می‌‌دهد که عبارت‌اند از: «داستان»، «شخصیت‌ها»، «طرح»، «فانتزی»، «فرابینی»، «انگاره»، و «آهنگ».

فورستر کتابش را با این ادعا شروع می‌‌کند که رمان، در ابتدایی‌‌ترین تعریف خود، داستانی را روایت می‌کند. او ادامه می‌دهد که یک داستان باید حول محور تعلیق ساخته شود. بنابراین او داستان را به عنوان «روایتی از رویدادها که در توالی زمانی خود مرتب شده‌اند» تعریف می‌کند.

فورستر همچنین در ادامه براهمیت «شخصیت» تاکید می‌کند، ضرورت «طرح» را که باعث ایجاد اثر تعلیق می‌‌شود خاطر نشان کرده و «فانتزی» و «فرابینی» را به عنوان جنبه‌های اصلی رمان بزرگ در نظر می‌گیرد. در نهایت، او ارزش «انگاره» را زیر سوال برده و با تکیه بر «آهنگ»، ساختار زیبایی‌شناختی رمان را توصیف می‌کند.

۳- «روش مطالعه ادبیات و نقد نویسی» نویسنده: «جان پک» و «مارتین کویل» (۱۹۹۵)

«جان پک» و «مارتین کویل» دو استاد ادبیات انگلیسی در دانشگاه و نویسندگان کتاب‌های «شیوه تحلیل رمان» (۱۳۹۷) و «نقد کاربردی نمایشنامه» (۱۳۹۰)، در کتاب «روش مطالعه ادبیات و نقد نویسی» به طور گسترده‌تری به مسئله نقد ادبی پرداخته‌اند.

این کتاب که مدت‌هاست به عنوان پرفروش‌ترین راهنمای مطالعه ادبیات انگلیسی شناخته شده است؛ مقدمه‌ای جامع برای شناخت شعر، نمایشنامه و رمان محسوب می‌شود و اصولاً دانش‌آموزان و دانشجویان علاقه‌مند به ادبیات را هدف قرار داده است.

نویسندگان در کتاب حاضر، بحث‌های نظری اولیه را همراه با توصیه‌های عملی در مورد چگونگی تجزیه و تحلیل متون به خوانندگان خود ارائه داده‌اند. این کتاب یک راهنمای عملی و گام به گام است که نشان می‌‌دهد که چگونه می‌‌توان یک شعر، نثر یا نمایشنامه را خواند، آن را تجزیه و تحلیل کرد و یک مقاله موفق درباره آن نوشت.

خواندن این کتابِ آسان و بدون درهم ریختگی واژگان فنی، منبعی ارزشمند برای هر دانش‌آموز، خواهد بود. بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان از کتاب «روش مطالعه ادبیات و نقد نویسی» به عنوان مفیدترین کتابی که مهارت تفکر انتقادی را آموزش می‌دهد، یاد می‌کنند.

۴- «چگونه مرور کتاب بنویسیم؟» نویسنده: «برد هوپر» (۲۰۱۰)

«چگونه مرور کتاب بنویسیم؟»، محبوب‌ترین کتاب «برد هوپر» متولد سال ۱۹۶۶، ویراستار، کتابدار و نویسنده مشهور مرور کتاب در نشریات است. هوپر در این کتاب، اطلاعات و تجربه‌هایش در مورد نوشتن یک مرور بی‌عیب و نقص با اتکا به تفکر انتقادی را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد و کمک می‌کند تا آن‌ها هم تبدیل به یک مرورنویس حرفه‌ای شوند.

هوپر به چرایی و چگونگی نوشتن نقد می‌پردازد. او به چالش‌های نوشتن در مورد جنبه‌های مختلف داستانی و غیرداستانی می‌پردازد و روش‌های مختلف نقد را شناسایی می‌کند. این کتاب مباحثی نظیر تفاوت میان مرور و نقد، بازاریابی از طریق مرورنویسی، محتوای مرور کتاب‌ها، ویژگی یک مرورنویس خوب و چگونگی نوشتن مرور برای کتاب‌های گویا را پوشش می‌دهد.

شما با مطالعه کتاب چگونه مرور کتاب بنویسیم، نکات کاربردی و ضروری برای نوشتن نظرات قوی و مرتبط را می‌آموزید و می‌توانید از آن برای تبلیغ کتاب‌ها استفاده کنید. خواه هدف نهایی شما از نوشتن مرور کتاب، انتشار آن در یک وبسایت کتابخانه، باشگاه کتاب یا کار مدرسه باشد و خواه کار آزاد برای یک روزنامه یا مجله، مطالعه این کتاب مطالب مهمی به شما خواهد آموخت.

۵- «مزخرفات فارسی»، نویسنده: «رضا شکراللهی» (۲۰۱۷)

برای اینکه بتوانید از یک متن لذت ببرید و از آن مهم‌تر بتوانید آن را ارزش‌گذاری کنید و یا مطلبی بنویسید که از تیغ تیز انتقادات مصون بماند، لازم است بتوانید ایرادات و اشکالات آن را شناسایی کنید؛ اشکالاتی نظیر اشتباهات نگارشی و دستوری رایج که کمتر کسی آن‌ها را جدی می‌گیرد. به همین منظور شناختن اصول اولیه ویراستاری امری بسیار ضروری به نظر می‌رسد.

همانطور که می‌دانید زبان فارسی از نظر ادبی و دستوری بسیار پیچیده است و زبان گفتاری و نوشتاری آن متفاوت است. این باعث می‌شود که گاهی اوقات افراد در نوشتن متن‌هایشان این تفاوت‌ها و پیچیدگی‌ها را در نظر نگرفته و دچار اشتباهاتی شوند که قابل اصلاح هستند. با شناسایی این اشتباهات رایج شما می‌توانید از یک متن ساده، یک متن دقیق با ارزش ادبی بالا بسازید.

یکی از بهترین کتاب‌هایی که در این مسیر می‌تواند به شما یاری برساند، «مزخرفات فارسی» نوشته «رضا شکراللهی»، روزنامه‌‌نگار، ویراستار، فعال ادبی و نویسنده سرشناس ایرانی است. آقای شکراللهی در این کتاب با زبانی طنز و لحنی شیرین، رایج‌ترین اشتباهات نگارشی و دستوری را در نوشتارهای فارسی نشان داده و پاکیزه‌نویسی و نوشتن شکل درست آن‌ها را نیز آموزش می‌دهد.

او همچنین برای تثبیت این آموزه‌ها در ذهن مخاطبان، با همان سبک خاص و نگاه طنز خود مثال‌های عینی ارائه می‌کند. خواندن این کتاب چه برای علاقه‌مندان به کتاب‌های نقد ادبی، چه ویراستاران و چه دوستداران ادبیات فارسی می‌تواند از شیرین‌ترین و دلچسب‌ترین تجربه‌های مطالعاتی باشد.

کلام آخر

در زمینه «نقد ادبی» دانستن این نکته ضروری است که انتقاد لزوماً به معنای «عیب‌یابی» نیست. این کلمه، صرف نظر از جنبه مثبت یا منفی بودن، اغلب به معنای بیان ساده یک عقیده در برابر تعصب تلقی می‌شود. تمرین نقد ادبی فضایی را برای شما ایجاد می‌کند تا زیبایی‌های جهان را از طریق ادبیات، بهتر درک کنید. در نتیجه جهان‌بینی شما را گسترش می‌دهد و حتی می‌تواند فرصتی ایجاد کند که شما یک سبک نوشتاری جدید بسازید.

اگر این مقاله برایتان مفید بوده است، پیشنهاد می‌شود مقاله «برای نویسنده شدن چه کتاب‌هایی بخوانیم؟» و «یک کتاب یا چند کتاب به صورت همزمان؟» را نیز بخوانید.