بررسی و مقایسه تطبیقی ترجمه ‌های مختلف رمان «ابله»

رمان «ابله» یکی از بزرگترین شاهکارهای حجیم فئودور داستایفسکی است که در بین سال های 1868 و 1869، در مجله ای روسی منتشر شد. این رمان نیز مانند سه شاهکار بلند دیگر داستایفسکی یعنی «جنایت و مکافات»، «شیاطین» و «برادران کارامازوف»، رمانی روانشناسانه و فلسفی است که به مفاهیم عمیق بسیاری می پردازد. متن رمان ساده و بدون پیچیدگی خاصی است و توجه اصلی نویسنده، بر محتوا و معانی در دلِ خط داستانی کتاب است.

رمان ابله با ترجمۀ مشفق همدانی (نشر امیرکبیر)

مشفق همدانی روزنامه نگار و مترجم قدیمی ایرانی بود. او آثار بزرگ بسیاری را ترجمه کرده است؛ از جمله رمان «آناکارنینا» از لئو تالستوی و «مادام بواری» از گوستاو فلوبر.

ترجمۀ مشفق همدانی از رمان «ابله»، قدیمی ترین ترجمۀ موجود می باشد و توسط انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده است. مترجم این رمان را به صورت غیرمستقیم و از زبانی غیر از روسی به فارسی برگردانده است. زبان مترجم در برخی موارد قدیمی است و از نوشتار و لحن اصلیِ نویسنده فاصله گرفته است. علارغم ساده بودن متن رمان، پانویسی های کاملی برای این نسخه ارائه نشده است. به عنوان مثال، مترجم تنها به اشاره به جملات فرانسویِ استفاده شده توسط نویسنده در متن اصلی رمان، بسنده کرده است. در ابتدای رمان نیز یادداشتی بسیار کوتاه از طرف مترجم برای نویسنده و آثارش، نوشته شده است.

رمان ابله با ترجمۀ سروش حبیبی (نشر چشمه)

سروش حبیبی یکی از با سابقه ترین و بهترین مترجمان ایرانی است. او ترجمه های بسیار خوبی از برخی از شاهکارهای ادبیات روسیه را در کارنامه دارد؛ مانند رمان های «همزاد» و «شب های روشن» از داستایفسکی و «جنگ و صلح» از تالستوی. سروش حبیبی علاوه بر زبان روسی، بر زبان های انگلیسی، فرانسوی و آلمانی نیز تسلط دارد.

سروش حبیبی رمان «ابله» را به صورت مستقیم و از زبان روسی ترجمه کرده است. این ترجمه از رمان ابله بسیار جدیدتر است و تاریخ اولین چاپ آن سال 1383 در نشر چشمه می باشد. حبیبی در رعایت دقت و انتقال لحن رمان، مانند دیگر ترجمه های خود از آثار داستایفسکی، بسیار خوب عمل کرده است. تغییر نوع و لحن کلام از زبان شخصیت های مختلف رمان و تسلط بالای مترجم در استفاده از زبان ادبی، نکته بسیار مثبت این ترجمه است. پانویسی های مفید و نقل جملات فرانسویِ نویسنده، از دیگر ویژگی های خوب این ترجمه می باشد. در انتهای کتاب نیز شاهد موخره ای بسیار مفصل و خواندنی از سوی مترجم هستیم که در واقع ترجمه ای است از مقالۀ منتقدی روسی به نام کانستانتین ماچولسکی.

رمان ابله با ترجمه مهری آهی (نشر خوارزمی)

مهری آهی از مترجمان بسیار خوب ادبیات کشور روسیه بود. این مترجم دارای مدرک دکتری زبان و ادبیات روسی بود. مهری آهی ترجمۀ آثار بزرگی همچون «پدران و پسران» از ایوان تورگنیف و «جنایات و مکافات» از فئودور داستایفسکی را در کارنامه داشت.

رمان «ابله» توسط مهری آهی به صورت مستقیم از زبان روسی ترجمه شده و توسط انتشارات خوارزمی به چاپ رسیده است. این نسخه از ترجمه نیز مانند ترجمۀ آقای سروش حبیبی، از دقت بسیار بالا و انتقال لحن بسیار خوبی برخوردار است. علارغم اینکه اولین چاپ کتاب برای سال 1395 است اما ترجمۀ آن برای سال ها پیش است و کمی زبانی قدیمی تر نسبت به ترجمۀ آقای حبیبی دارد. در متن کتاب، پانویسی ها خوب است و نقل جملات فرانسویِ موجود در متن اصلی رمان به چشم می خورد. در ابتدای کتاب ابله، مقدمه ای بسیار خواندنی و مفید توسط مترجم نوشته شده است.

رمان ابله با ترجمۀ نسرین مجیدی (نشر روزگار)

نسرین مجیدی از مترجمان پرکار متون انگلیسی به فارسی در چند سال اخیر است. خانم مجیدی ترجمۀ برخی از آثار داستایفسکی مانند رمان های «همزاد»، «جنایت و مکافات»، «جن زدگان (شیاطین)» و «بیچارگان» را در کارنامه دارد.

ترجمۀ نسرین مجیدی از رمان «ابله» به صورت غیر مستقیم و از زبان انگلیسی و در انتشارات روزگار انجام شده است. این ترجمه نیز به نسبت جدید و زبانی امروزی تر دارد. به دلیل ترجمۀ غیر مستقیم، در جای جای کتاب انحرافات کوچکی از نوشتار اصلی نویسنده (نسخه روسی) دیده می شود ولی به طور کلی، انتقال محتوا و روانی متن قابل قبول است. ترجمۀ خانم مجیدی پانویسی های خوبی نیز دارد. همچنین، در ابتدای کتاب ابله، یادداشتی از والتر بنیامین برای نویسنده و آثارش آورده شده است که صنعان صدیقی آن را ترجمه کرده است.

رمان ابله با ترجمۀ پرویز شهدی (نشر مجید)

پرویز شهدی از مترجمان خوب و باسابقۀ زبان فرانسه به فارسی می باشد. او در رشتۀ ادبیات تطبیقی در دانشگاه سوربن فرانسه تحصیل کرده است. پرویز شهدی تاکنون، آثار بسیاری را از نویسندگانی همچون آلبر کامو و فئودور داستایفسکی ترجمه کرده است.

ترجمۀ آقای شهدی نیز از جمله ترجمه های بسیار جدید رمان «ابله» است و در انتشارات مجید به چاپ رسیده است. پرویز شهدی این رمان را از نسخۀ فرانسوی آن و به صورت غیر مستقیم ترجمه کرده است. علارغم تسلط بالای آقای شهدی در زبان ادبی، متن رمان در جاهایی از نوشتار اصلی منحرف شده است. به طور کلی با ترجمه ای ادبی و نسبتا خوب طرف هستیم که محتوا و درون مایه اصلی رمان بدون مشکل به مخاطب منتقل می شود. این نسخه از رمان، پانویسی های اندکی دارد. در ابتدای کتاب دو یادداشت نوشته شده است؛ یک یادداشت مفصل از سوی شهدی برای نویسنده و آثارش و دیگری یادداشتی از خود داستایفسکی به عنوان مقدمه.

بخشی از متن پنج ترجمۀ مختلف رمان ابله

ترجمۀ مشفق همدانی:

«ژنرال اپانتچین در خانۀ ملکی خود که از لیتینایا چندان فاصله نداشت به سر می برد. علاوه بر این ساختمان راحت که پنج ششم آن در اجازه بود، ژنرال در سادووایا خانۀ بزرگی داشت که از آن هم اجارۀ زیادی به دست می آورد.»

ترجمۀ سروش حبیبی:

«ژنرال یپانچین در منزل شخصی خود، نه چندان دور از بولوار لیتینایا، نزدیک کلیسای تجلی مقدس اقامت داشت. او علاوه بر این عمارتِ بسیار مجلل، که پنج ششم آن را اجاره داده بود عمارت بسیار بزرگ دیگری هم در خیابان سادووایا داشت که درآمدی هنگفتی نصیبش می کرد.»

ترجمۀ مهری آهی:

«ژنرال یپانچین در منزل شخصی خود، کمی دور از لی تینایا و نزدیک کلیسای اسپاس پراوبراژنیا، زندگی می کرد. علاوه بر این عمارت عالی، که پنج ششم آن در اجازه بود، ژنرال یپانچین خانۀ بسیار بزرگی هم در خیابان سادووایا داشت که از آن نیز درآمد هنگفتی به دست می آورد.»

ترجمۀ نسرین مجیدی:

«ژنرال اپانچین در خانه شخصی خود که فاصله چندانی از لیتیانا نداشت زندگی می کرد. منزل او در نزدیکی کلیسای تجلی مقدس واقع شده بود. او علاوه بر این ساختمان با شکوه، که پنج ششم آن در اجازه بود خانه بزرگ دیگری در سادووایا داشت که از اجاره آن درآمد هنگفتی به دست می آورد.»

ترجمۀ پرویز شهدی:

«خانۀ ژنرال یپانچین کمی دورتر از لیتیناویا قرار داشت، طرف کلیسای تجلی. به جز این ساختمان بزرگ با ظاهری زیبا که پنج ششم آن را اجازه داده بود، خانۀ خیلی بزرگی هم در سادوائیا داشت که از آن هم درآمد هنگقتی نصیبش می شد.»