بررسی و مقایسه تطبیقی بهترین ترجمه های مختلف رمان برادران کارامازوف

رمان «برادران کارامازوف» آخرین رمان حجیم و شاهکار نویسنده بسیار سرشناس دوران طلایی ادبیات روسیه، «فئوردور داستایفسکی» است. برادران کارامازوف نه تنها در بردارنده عصاره ای از تمامی تفکرات و هنر نویسندگی این نویسنده تکرار نشدنی ادبیات روسیه است بلکه، حسن ختامی بر 3 رمان کلیدی و شاهکار پیش از خود نیز می باشد: رمان های «جنایت و مکافات»، «ابله» و «شیاطین (جن زدگان یا تسخیر شدگان)»

می توان گفت روند فکری و فلسفی که داستایفسکی با نوشتن رمان بسیار جذاب جنایت و مکافات شروع کرده، با برادران کارامازوف به اوج پختگی خود رسیده است. برادران کارامازوف رمانی فلسفی و دارای مضامینی عمیقا انسانی است. در این رمان نویسنده به واکاوی مسائلی چون وجود خدا، اراده آزاد و اخلاقیات می پردازد.

از آنجایی که این رمان آخرین شاهکار فلسفی و عمیق داستایفسکی است، نقشه ترجمه و خواندن تحلیل های متنوع در فهم هرچه بهتر این اثر، کلیدی می باشد. در ادامه، برخی از معتبرترین ترجمه های این رمان بزرگ مورد بررسی قرار می گیرند.

برادران کارامازوف با ترجمه مشفق همدانی (نشر بدرقه جاویدان)

مشفق همدانی نویسنده و مترجم قدیمی ایرانی بود. از جمله ترجمه های مشهور این مترجم فقید می توان به رمان های «آناکارنینا» از لئو تالستوی (تولستوی) و «مادام بواری» از گوستاو فلوبر اشاره کرد. ترجمه مشفق همدانی از رمان «برادران کارامازوف» قدیمی ترین ترجمه موجود از این اثر در بازار نشر ایران است که تاریخ اولین چاپ آن، به سال 1335 بر می گردد. این ترجمه به صورت غیرمستقیم صورت گرفته است.

با توجه به قدیمی بودن این ترجمه، اولین نکته ای که مخاطب این نسخه با آن مواجه می شود، زبان قدیمی مورد استفاده در ترجمه است. در جای جای متن این کتاب، با کلمات و افعال نسبتا قدیمی فارسی برخورد می کنیم.

علارغم تسلط بالای مترجم در استفاده از زبان و ادبیات فارسی و استفاده از معادل های فارسی خوب برای ترجمه عبارات و جملات، مترجم شیوه ای آزاد را در ترجمه این رمان به کار بسته است و در برخی موارد، شاهد اشتباهاتی در این ترجمه هستیم.

بسیاری از جمله بندی ها و عبارات متن دچار تغییرات متنوعی شده اند. با این وجود، مترجم توانسته است، متن یکدست و روانی را به خواننده عرضه کند. در ابتدای کتاب تنها مقدمه ای کوتاه از سوی مترجم به چشم می خورد. تعداد پانویس های این نسخه انگشت شمار و ناکافی می باشد.

برادران کارامازوف با ترجمه صالح حسینی (نشر ناهید)

صالح حسینی یکی از شناخته شده ترین مترجمان و منتقدان ادبی پیشکسوت ایرانی است. در کارنامه ادبی ایشان ترجمه آثار ادبی بزرگی به چشم می خورد؛ از جمله رمان های «1984» از جورج اورول، «دل تاریکی» از جوزف کنراد و «موبی دیک (یا نهنگ بحر)» از هرمان ملویل. برای آشنایی بیشتر با این مترجم، خواندن مقالۀ «بهترین کتاب های ترجمه شده توسط صالح حسینی» پیشنهاد می شود.

ترجمۀ صالح حسینی از رمان «برادران کارامازوف» به مراتب جدیدتر از ترجمۀ آقای همدانی است و برای اولین بار، در سال 1367 منتشر شده است. این ترجمه نیز به صورت غیرمستقیم و از روی ترجمه انگلیسی رمان، به فارسی صورت پذیرفته است.

مهم ترین ویژگی ترجمۀ صالح حسینی، غنی بودن آن از کلمات، اصطلاحات و عبارات ادبی است. در واقع، ترجمه آقای حسینی آکنده است از معادل هایی نسبتا فاخر و سنگین. این نکته با توجه به سطح سواد ادبی و سلیقه مخاطب، می تواند نکته ای مثبت یا منفی باشد.

ایشان در استفاده از ادبیات فارسی و ظرافت های آن بسیار چیره دست عمل نمونده است. در برخی موارد در سراسر متن این نسخه از ترجمه، شاهد اندکی فاصله گرفتن از لحن، سبک و قلم داستایفسکی (آنچنان که در ترجمه انگلیسی آمده است) هستیم. پانویس های این ترجمه، پر تعداد و بسیار مفید هستند.

در انتهای کتاب یادداشت مفصل و بسیار خواندنی از سوی مترجم برای این رمان و نویسنده آن به چشم می خورد که با ذکر فهرستی از مطالب مفید جهت فهم بهتر این رمان، پایان می پذیرد.

برادران کارامازوف با ترجمه پرویز شهدی (نشر مجید)

پرویز شهدی یکی از مترجمان با سابقۀ آثار ادبی فرانسوی زبان به فارسی است. از جمله آثار ترجمه شده به قلم ایشان می توان به رمان های «بیگانه» و «سقوط» از آلبر کامو و «مرشد و مارگریتا» از میخائیل بولگاکوف اشاره کرد.

اولین چاپ ترجمه پرویز شهدی از رمان «برادران کارامازوف» در سال 1388 منتشر شده است. آقای شهدی این رمان را به صورت غیر مستقیم از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه کرده است.

ترجمۀ آقای شهدی در بسیاری از موارد از متن دیگر ترجمه های انگلیسی، مخصوصا ترجمه خوب آقای علیقلیان، فاصله گرفته است. شاید دلیل این امر ترجمه ایشان از روی نسخه فرانسوی رمان می باشد. به طور کلی، این نسخه از روانی خوبی برخوردار است و زبان مورد استفاده آقای شهدی به فارسی پاکیزه نزدیک تر است.

انتقال مفاهیم و مضامین رمان نیز به خوبی صورت گرفته است. تعداد پانویسی های این ترجمه نیز بسیار کم می باشد و در ابتدای کتاب، تنها مقدمه ای خلاصه و کوتاه از سوی مترجم برای این رمان به چشم می خورد.

برادران کارامازوف با ترجمه احد علیقلیان (نشر مرکز)

احد علیقلیان یکی مترجم فعال و مشهور ایرانی است که ترجمۀ آثار بزرگی را از انگلیسی به فارسی در کارنامه ادبی خود دارد. از جمله آثار ترجمه شده توسط احد علیقلیان می توان به رمان های «جنایت و مکافات» از فئودور داستایفسکی و «آلیور تویست» از چارلز دیکنز اشاره کرد.

ترجمۀ آقای احد علیقلیان از رمان «برادران کارامازوف» نسبتا جدید است و برای اولین بار، در سال 1394 منتشر شده است. این نسخه نیز به صورت غیرمستقیم از زبان انگلیسی به فارسی ترجمه شده است.

ترجمه آقای علیقلیان از رمان برادران کارامازوف را، تا زمان حال، می توان دقیق ترین ترجمه موجود از آن دانست. آقای علیقلیان در ترجمه خود تا حد امکان کوشیده است به متن ترجمۀ انگلیسی رمان وفادار باشد و تا جای ممکن، به لحن، سبک و قلم نویسنده وفادار باشد. زبان این ترجمه بسیار امروزی و راحت و روان است.

مترجم در انتخاب معادل فارسی برای عبارات و اصلاحات کتاب عالی عمل کرده است. متن این ترجمه منسجم و یکدست است و علائم نگارشی و پاراگراف بندی ها و فصل بندی ها به خوبی رعایت شده اند. پانویسی های این نسخه از ترجمه پر تعداد و راهگشا می باشد. در ابتدای کتاب، متن تحلیلی ترجمه شده ای از «ریچارد پِویِر» برای این رمان به چشم می خورد.

برادران کارامازف با ترجمۀ اصغر رستگار (نشر نگاه)

اصغر رستگار از جمله مترجمان کهنه کار ایرانی است که بیش از 20 سال پیش، رمان «جنایت و مکافات» داستایفسکی را نیز، به فارسی برگردانده است. تاریخ اولین چاپ ترجمۀ آقای رستگار از رمان «برادران کارامازوف» به سال 1398 بر می گردد. این ترجمه نیز به صورت غیرمستقیم از روی ترجمۀ انگلیسی این رمان، به فارسی صورت گرفته است.

اولین ویژگی متمایز ترجمه اصغر رستگار از رمان برادران کارامازوف، وجود فهرستی کامل از تمامی شخصیت های رمان در ابتدای کتاب می باشد. این فهرست، به مخاطب جهت پیشبرد هرچه بهتر و روان تر رمان، کمک شایانی می کند.

این ترجمه نیز به نسبت ترجمه های قدیمی بسیار وفادارانه تر نسبت به متن اصلی رمان عمل کرده است. با این وجود، مترجم صلاح دانسته است در جمله بندی ها و عبارات تغییراتی در جهت روان تر و زیباتر شدن متن، صورت دهد.

آقای رستگار در استفاده از اصطلاحات شیرین فارسی به خوبی عمل کرده و نثر کتاب، روان، پاکیزه و یکدست است. لحن و سبک نویسنده تا حد خوبی منتقل شده است. پانویسی های بسیار کامل و مفید این نسخه نیز، از مهم ترین ویژگی های خوب ترجمۀ آقای رستگار می باشد. در این ترجمه هیچگونه مقدمه، موخره یا تحلیلی دیده نمی شود.

مقایسه بهترین ترجمه های رمان برادران کارامازوف

مشفق همدانی

«خانه فیودور پاولوویچ در مرکز شهر قرار نداشت لکن از مرکز شهر چندان هم دور نبود. با آنکه خانه ای قدیمی بود ظاهری دلپسند داشت. این خانه شامل دو اشکوب بود و اشکوب دوم آن با رنگ خاکستری و شیروانی سرخ فامش جلب توجه می کرد. ساختمان آن هم محکم و بزرگ و راحت بود.»

صالح حسینی

«خانۀ کارامازوف از مرکز شهر دور بود، اما چندان هم بیرون از آن نبود. خانۀ قدیمی یک طبقه و خوش نمایی بود با اتاق زیر شیروانی، با رنگ آمیزی خاکستری و شیروانی قرمز رنگ. خانۀ جادار و راحتی بود و چه بسا سالیان بسیار دوام می آورد.»

پرویز شهدی

«خانۀ فئودور پاولوویچ البته در مرکز شهر نبود؛ ولی در محلۀ دور افتاده ای هم نبود. اگرچه سر و وضع خوبی نداشت؛ ولی خانۀ دلچسبی بود، به رنگ خاکستری با بام قرمز. یک طبقه، با نیم طبقه ای بین کف حیاط و طبقۀ اول. در نظر اول جادار و راحت می نمود و هنوز سال ها می شد در آن زندگی کرد.»

احد علیقلیان

«خانۀ فیودور پاولویچ کارامازوف از مرکز شهر دور بود ولی کاملا هم در حاشیۀ شهر نبود. خانه ای کم و بیش کلنگی بود اما ظاهر دلپذیری داشت: یک طبقه، با اتاق زیر شیروانی، به رنگ خاکستری و با شیروانی قرمز. با همۀ این ها هنوز سالیان سال سرپا می ماند، و جادار و دنج بود.»

اصغر رستگار

«خانۀ فیودور پاولوویچ کارامازُف، اگرچه دور از مرکزِ شهر بود، حاشیۀ شهر هم نبود. نسبتا قدیم ساخت بود اما نمایِ دلپذیری داشت: یک خانۀ خاکستری رنگِ یک طبقه بود با یک نیم طبقه در بالا، و بام شیروانیِ قرمزرنگ. به آخرِ عمرش نرسیده بود و حالا حالاها می توانست سرِپا بماند. ولی جادار و دنج بود.»