سارتر را با نمایشنامه هایش شروع کنیم یا داستان هایش؟

ژان پل سارتر (۱۹۸۰ – ۱۹۰۵) فیلسوف، رمان‌نویس، نمایشنامه‌نویس، زندگی‌نامه‌نویس،‌ روشنفکر برجسته، و برنده جایزه نوبل در پاریس به دنیا آمد. سارتر در نوجوانی کوتاه‌قد و به علت آب مروارید از یک چشم نابینا بود. در نتیجه، به عنوان یک دانش‌آموز جدید، توسط هم‌کلاسی‌های خود در مدرسه مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفت.

تمام این مسائل موجب شد که او به عنوان کودکی یتیم که برای یافتن دوست تلاش می‌کرد، به تنهایی و درون‌نگری عادت کند. از دهه ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۰، ژان پل سارتر به تدریس در دانشگاه مشغول شد. هنگامی که جنگ جهانی دوم در اروپا در سال ۱۹۳۹ آغاز شد، او به ارتش فرانسه پیوست و اسیر شد.

تجربه ۹ ماه اسارت، توهین، تحت‌نظربودن و کنترل‌شدن توسط یک قدرت خارجی دست‌مایه بسیاری از آثار بعدی سارتر شد. سارتر عموما به خاطر فعالیت‌های سیاسی و نگارش آثار ادبی شناخته شده است، اما بیشتر شهرتش را به خاطر بنیان‌گذاری مکتب فلسفی «اگزیستانسیالیسم» به دست آورد.

او یک پدیده فرهنگی و مشهور در پاریس بود تا آنجا که پیش از وی هرگز فیلسوفی در خارج از محافل دانشگاهی تا این حد به محبوبیت نرسیده بود. تأثیر او فراتر از فلسفه صرف شد و به هنرمندان، نویسندگان، فعالان سیاسی و دانشمندان علوم اجتماعی نیز رسید.

فلسفه اگزیستانسیالیستی او برای مخاطبان جوان جذاب بود، زیرا توضیحی از محیط در حال تغییر آن‌ها در پس‌زمینه جنگ جهانی دوم و تهاجم و اشغال نهایی فرانسه توسط آلمان نازی ارائه می‌کرد. سارتر همچنین به دلیل رابطه خارج از ازدواج خود با فیلسوف برجسته فمینیست و اگزیستانسیالیست، «سیمون دوبوار»، که در دانشگاه با او آشنا شد و تا پایان عمر با او همراه بود، مشهور است.

برای علاقه‌مندان به مطالعه کتاب‌های سارتر، فهرستی از بهترین داستان‌ها و نمایشنامه‌های او در زیر گردآوری شده است که می‌تواند راهنمای شروع مطالعه آثار وی باشد. لیست زیر را بخوانید و کتاب بعدی خود را انتخاب کنید.

۱- کتاب تهوع

کتاب تهوع عنوان اولین رمان ژان پل سارتر است که در سال ۱۹۳۸ منتشر شد. این رمان فلسفی، مشهورترین و پرفروش‌ترین کتاب چاپ شده این نویسنده است که به طور گسترده‌ای معتبرترین بازنمایی اندیشه اگزیستانسیالیستی سارتر در نظر گرفته می‌شود.

تهوع حول شخصیت یک مورخ جوان به نام «روکانتن» می‌چرخد که دچار نوعی وسواس فکری مالیخولیایی شده است و چند هفته از زندگی او را به تصویر می‌کشد. بیماری این شخص از فکر کردن دائمی به این مسئله شروع می‌شود که «وجود انسان در مقابل اکثر موقعیت‌ها و اشیاء بی‌جان» بی‌معنی است.

در ابتدا مواجهه با موقعیت‌های به خصوص و سپس دیدن اشیا به این مرد احساس تهوعی جانکاه و غیر قابل کنترل می‌دهند و رفته رفته با پیشرفت بیماری، کلمات نیز موجب تهوع او می‌شوند. روکانتن پس از اولین نشانه‌های بیماری مرموزش، شروع به یادداشت کردن خاطرات و حالات خود می‌کند تا شاید به این وسیله بتواند علت آن را کشف نماید.

ژان پل سارتر رمان «تهوع» را به منظور معرفی فلسفه خود نوشته است. او در این رمان نشان می‌دهد که آزادی عمل انسان، نفرین وجودی او یا همان بیماری تهوع است. سارتر معتقد بود که هیچ نیروی برتر و هیچ هدف پیشرویی برای انسان وجود ندارد و او کاملاً مسئول اعمال خود است.

این دانش، انسان را مملو از ترسی می‌کند که به اضطراب اگزیستانسیالیستی منجر می‌شود. اضطرابی که در این رمان به صورت ناامیدی در فکر روکانتن و جنون او نشان داده شده است. خوب است برای انتخاب بهترین ترجمه از این کتاب، مقاله «بررسی و مقایسه تطبیقی ترجمه‌های مختلف رمان تهوع» را بخوانید.

۲- کتاب مگس ها

مگس‌ها که در سال ۱۹۴۳ نوشته شد، نمایشنامه‌ای نمادین و بسیار تأثیرگذار و اولین نمایشنامه از «ژان پل سارتر» است. نمادگرایی نمایشنامه‌های سارتر منعکس‌کننده تفکر و فلسفه اوست که نمایشنامه محبوب مگس‌ها نمونه بارز آن به حساب می‌آید. ساتر این درام اخلاقی و سیاسی در زمان جنگ جهانی دوم نوشته و در آن ایده «گناه‌های انسان در نتیجه انتخاب‌های خودش است» را بررسی می‌کند.

روایت نمایشنامه مگس‌ها، اقتباسی زیبا از اساطیر باستانی یونانی و درباره دو قهرمان افسانه‌ای به نام‌های «الکترا» و «اورست» است که سعی می‌کنند انتقام پدرشان، «شاه آگاممنون» را که توسط مادرشان «کلیتمنستر» و شوهر جدیدش «اژیست» به قتل رسیده، بگیرند.

سارتر ایده کلیدی اگزیستانسیالیستی آزادی انسان را به زیبایی هرچه‌تمام‌تر در این اثر، جایی که «اورست» باید مسئولیت عمل خود را در قتل‌های داستان به عهده بگیرد، مطرح نموده است. رد مسئولیت در نمایشنامه منجر به گرفتار شدن شخصیت‌ها توسط انبوه مگس می‌شود، که نمادی از گناه و مجازات است.

۳- کتاب دست های آلوده

کتاب دست‌های آلوده یک نمایشنامه سیاسی مشهور و موفق از ژان پل سارتر است که برای اولین بار در سال ۱۹۴۸ نوشته و اجرا شد. سارتر در این نمایشنامه موضوعات روشن‌فکری روز و فعالیت‌های سیاسی را مورد بحث قرار داده و نشان می‌دهد واردشدن به عرصه سیاست مساوی با آلوده شدن دست‌ها است.

وقایع داستان با ترور یک سیاستمدار مشهور کشوری خیالی به نام «ایلیریا» در سال ۱۹۴۵ و توضیح خود قاتل در مورد دلیل انجام این عمل آغاز می‌شود. این قاتل که از همان ابتدا تماشاچیان هویتش را می‌دانند، یک کمونیست جوان به نام «هوگو» است.

هوگو وقتی می‌بیند رهبر به حزب و اصول آن خیانت کرده و با دشمن همکاری می‌کند، تصمیم به قتل وی می‌گیرد. هوگو که حاضر به انجام هر نوع فداکاری برای حزب است، جرم خود را با افتخار می‌پذیرد و به زندان می‌رود، اما پس از آزادی می‌بیند چیزی از آرمان‌هایش باقی نمانده است…

این نمایش به روشنی، معضل انسانی و انگیزه قربانی کردن ایدئولوژی خود به نفع عمل‌گرایی را شکافته و بررسی می‌کند. هوگو آزادی انسانی خود را می‌پذیرد تا هر طور که می‌خواهد رفتار کرده و با قتل دست‌هایش را آلوده کند. منتقدان این نمایشنامه را اغلب ضدکمونیست تلقی می‌کنند. سارتر خود یک مارکسیست بود اما از اتحاد جماهیر شوروی به خاطر نقض حقوق بشر انتقاد می‌کرد.

۴- کتاب «دوزخ» یا «خروج ممنوع»

کتاب «دوزخ» یا «خروج ممنوع» که در سال ۱۹۴۴ تکمیل شد، یکی دیگر از نمایشنامه‌های مشهور و جهانی ژان پل سارتر است که نظریه‌های این فیلسوف را در عمل نشان می‌دهد. محل وقوع این نمایش در «دوزخ» است، جایی که هر یک از سه شخصیت اصلی داستان به نام‌های «گارسن» ترسو، «اینس» خیانتکار و «استل» قاتل در آن به دام افتاده‌اند.

قسمت جالب نمایش این جاست که «دوزخ» به شکلی متفاوت از آن چه تاکنون تصور می‌کردید و افسانه‌ها القا کرده‌اند، و به صورت یک اتاق نشیمن معمولی با سه مبل به تصویر کشیده شده است که مطلقا هیچ در و پنجره‌ای هم ندارد! وقتی شخصیت‌ها تلاش می‌کنند بفهمند که انجام چه کارهایی باعث شده پایشان به دوزخ باز شود، تبدیل به شکنجه‌گر یکدیگر می‌شوند و خود عذاب جهنم دیگران را فراهم می‌کنند.

نمایشنامه با جمله معروف «دوزخ دیگران هستند» به پایان می‌رسد. این نمایشنامه نیز توسط بسیاری از منتقدان، به پاریس تحت حکومت نازی‌ها تشبیه شده است و بحران هویتی شخصیت‌ها را تفسیر اجتماعی وضعیت آن زمان می‌نامند.

۵- کتاب زنان تروا

نمایشنامه زنان تروا: برداشتی از اثر اوریپید، یکی از مهم‌ترین کتاب‌های ژان پل سارتر است که ضدجنگ‌ترین نمایشنامه در ادبیات معاصر نیز به شمار می‌رود. این نمایش اقتباسی مدرن از درام کلاسیک «زنان تروا»، اثر برجسته نمایشنامه‌نویس یونانی «اوریپید» است که بیش از چهارصد سال پیش از میلاد مسیح در تئاتر آتن اجرا می‌شد.

سارتر، شاهکار نمایشی خود را با الهام از اساطیر و تاریخ یونان و با این نیت نوشت که بار دیگر از مشکلات بزرگ بشریت صحبت کند. او برای این منظور متن اصیل اوریپید را با عناصری برگرفته از جامعه و زمان مدرن آمیخت و اثری تازه نوشت که در سال ۱۹۶۴ در رم برای اولین بار منتشرش شد.

این نمایشنامه یک رویارویی قدرتمند و دردناک از تاثیرات جنگ بر زنان و کودکان است؛ داستانی بدون قهرمان، بدون ستایش بیهوده از جنگ و شامل تصاویری که وحشت زنده ماندن و از دست دادن را زنده می‌کند. شهر «تروی» در این نمایشنامه می‌تواند تعمیمی از هر منظره ویران‌شده در اثر جنگ باشد، از ویتنام گرفته تا بوسنی و کابل.

کلام آخر

اگر پس از خواندن این معرفی، مشتاق خواندن بیشتر از فلسفه «ژان پل سارتر» شده‌اید، به جستجو ادامه دهید. در این مسیر، مطالعه مقاله «برترین رمان های مکتب اگزیستانسیالیسم (وجود گرایی) در ادبیات جهان» نیز می‌تواند مفید باشد.