بررسی و مقایسه تطبیقی ترجمه های مختلف رمان «وقتی نیچه گریست»

«وقتی نیچه گریست» یکی از مشهورترین و بهترین رمان های اروین دیوید یالوم می باشد که برای اولین بار در سال 1992 منتشر شده است. دی یالوم، قبل از نویسندگی، روانپزشکی ماهر در دانشگاه استنفورد بوده است. این موضوع باعث شده است تا همگی آثار او مضامینی روان شناسانه بگیرند؛ و این رمان نیز از آن ها مستثنی نیست. وقتی نیچه گریست رمانی فلسفی، روانشناسانه و آموزنده و در قالب مکتب ادبی اگزیستانسیالیسم می باشد. این رمان که به سرنوشت سه تن از بزرگان فلسفه و روانشناسی دنیا (نیچه، یوزف برویر و زیگموند فروید) می پردازد، متنی بسیار روان با درون مایه ای عمیق اما ساده دارد.

رمان و نیچه گریه کرد با ترجمۀ مهشید میرمعزی (نشر نی)

مهشید میرمعزی از مترجمان جوان و خوب آثار انگلیسی و آلمانی به فارسی می باشد. او تاکنون بیش از 25 اثر تالیفی و ترجمه ای دارد که «و نیچه گریه کرد» مشهورترین آن هاست. از جمله دیگر آثار ترجمه شده توسط خانم میرمعزی می توان به کتاب ها «دنیای دیروز» از اشتفان سوایگ و «بافتۀ موی مادربزرگ» از آلینا برونسکی اشاره کرد.

ترجمۀ خانم میرمعزی از رمان وقتی نیچه گریست (تحت عنوان “و نیچه گریه کرد”)، قدیمی ترجمۀ موجود از این رمان می باشد که اولین چاپ آن در سال 1382 و توسط نشر نی منتشر شده است. این رمان به صورت مستقیم از زبان انگلیسی ترجمه شده است. ترجمۀ مهشید میرمعزی از این رمان دارای دقت بالا و نثری روان است. یکی از ویژگی های مهم آن انتقال بسیار خوب سبک نوشتاری دی یالوم به فارسی می باشد که باعث شده است تا متن ترجمه، هرچه بیشتر نزدیک به متن اصلی باشد. پانویسی های بسیاری در این ترجمه به چشم می خورد که بیشتر آن ها، نام های لاتین اسامی خاص درون رمان می باشند. در این ترجمه هیچگونه مقدمه، موخره یا تفسیری وجود ندارد.

رمان وقتی نیچه گریست با ترجمۀ سپیده حبیب (نشر قطره)

سپیده حبیب مترجم و روانشناس ایرانی است که عمدۀ شهرت خود را، به دلیل ترجمۀ آثار اروین دی یالوم کسب کرده است. از جمله آثار ترجمه شده توسط او می توان به کتاب های «روان درمانی اگزیستانسیال» از اروین دی یالوم و «عشق و اراده» از رولو می اشاره کرد.

اولین چاپ ترجمه سپیده حبیب از رمان «وقتی نیچه گریست» در سال 1389 توسط نشر قطره منتشر شده است. سپیده حبیب نیز، این رمان را به صورت مستقیم از زبان انگلیسی ترجمه کرده است. اولین ویژگی مثبت این ترجمه، متخصص بودن مترجم در رشتۀ روانشناسی می باشد. این امر موجب شده است تا شاهد پانویسی های بسیار بیشتر و معادل سازی های بهتر برای بحث های تخصصی تر در رمان باشیم. این ترجمۀ بسیار روان از دقتی عالی برخوردار است. انتقال سبک و لحن نویسنده به خوبی صورت گرفته است. این ترجمه حدود 390 پانویسی دارد که شامل نام های لاتین اسامی خاص و توضیحات اضافه مترجم برای برخی اصطلاحات و ارجاعات داخل متن رمان است. در ابتدای کتاب شرح حالی برای نویسنده و مقدمه ای کوتاه از سوی مترجم نوشته شده است. در انتهای کتاب نیز دو نوشتۀ بسیار خواندنی از نویسنده، برای رمان و شخصیت هایش به چشم می خورد.

رمان هنگامی که نیچه گریست با ترجمۀ کیومرث پارسای (نشر جامی)

اولین چاپ ترجمه کیومرث پارسای از «هنگامی که نیچه گریست» در سال 1392 منتشر شد. نسخه آقای پارسا به صورت مستقیم از زبان انگلیسی ترجمه شده است. ترجمۀ آقای پارسای نیز دقت و کیفیت خوبی دارد. سبک ترجمه در برخی جاها آزادتر و در برخی موارد، بسیار نزدیک به متن اصلی رمان می باشد. زبان این ترجمه امروزی تر و روان است. متاسفانه در این نسخه هیچگونه پانویسی برای رمان دیده نمی شود. در انتهای کتاب مصاحبه ای مفصل و خواندنی با نویسنده ترجمه شده است. این ترجمه توسط انتشارات جامی به چاپ رسیده است.

رمان وقتی نیچه گریست با ترجمۀ ساناز علمی (نشر علم)

ترجمۀ خانم ساناز علمی از رمان «وقتی نیچه گریست»، جدیدترین ترجمۀ موجود از این رمان است که اولین چاپ آن در سال 1399 و در انتشارات علم به چاپ رسیده است. این نسخه نیز، مانند دیگر نسخه ها، از زبان انگلیسی به صورت مستقیم ترجمه شده است. این ترجمه، علارغم وجود ترجمۀ های خوب پیشین، از دقت متوسطی برخوردار است. مترجم برای برگرداندن بسیاری از جملات، عبارات و اصطلاحات، شیوۀ آزاد را پیش گرفته است و شاهد تغییرات جزئی اما پرتعداد در متن هستیم. فصل 12 و 13 رمان در قالب یک فصل ترجمه شده است. در این نسخه نیز، مانند ترجمۀ کیومرث پارسای، پانویسی وجود ندارد و فقط در انتهای کتاب، مصاحبه ای با نویسنده آورده شده است.

بخشی از متن چهار ترجمۀ مختلف رمان وقتی نیچه گریست

«برویر برای دومین بار در ساعت سه صبح حس کرد زمین زیر پایش فرو می رود و نرم می شود و او باز هم در جست و جوی برتا، از ارتفاع چهل پایی روی سطح سنگ مرمر با آن علائم اسرارآمیز می افتد. در حالی که قلبش به شدت می تپید از خواب پرید. لباس خواب و ملافه اش خیس عرق بود.»

ترجمۀ سپیده حبیب:

«صبح روز بعد، ساعت سه بود که برویز احساس کرد زمین زیر پایش ذوب می شود و دوباره در حالی که به دنبال برتا می گشت، چهل پا سقوط کرد و بر تخته سنگی مرمری افتاد که با نشانه های مرموزی زینت شده بود. با هراس از خواب پرید، ضربان قلبش تند شده بود، لباس خواب و بالشش از عرق خیس بود.»

ترجمۀ کیومرث پارسای:

«ساعت سه بامداد روز بعد، بروئر احساس کرد زمین زیر پامهایش ذوب می شود و باز هم در حالی که به دنبال برتا می گردد، چهل پا سقوط می کند و روی تخته سنگی صاف و مرمرین که با نشانه هایی پررمز و راز تزیین شده است، می افتد. هراسان از خواب پرید. ضربان قلبش تند و لباس خواب و بالش، خیس از عرق شده بود.»

ترجمۀ ساناز علمی:

«صبح روز بعد، در ساعت سه، بروئر در خواب دید که زمین زیرپاهای او ذوب می شود و در همان حال که به جستجوی برتا می رود، چهل پا سقوط می کند و روی تخته سنگی مرمری صافی که روی آن نشانه هایی اسرارآمیزی قرار دارد، فرود می آید. با وحشت فراوان، از خواب پرید. ضربان قلب او به تندی می تپید و لباس خواب و بالش او، از فراوانی عرق، خیس بود.»