راهنمای خرید کتاب کمک درسی
چرا کتاب‌های کمک‌درسی به وجود آمدند؟
قصه کتاب‌های کمک‌درسی از کجا شروع شد؟ شاید تاریخ تولید این مدل کتاب‌ها که به‌نوعی مکملی برای کتاب‌درسی هستند، به چند دهه گذشته بازگردد. زمانی که کنکور تبدیل به آزمونی سرنوشت‌ساز شد.
اما چطور کنکور فضا را برای تولید کتاب کمک‌درسی آماده کرد؟
شاید مهم‌ترین دلیل به وجود آمدن کتاب‌های کمک درسی این بود که کنکور شامل تعدادی سوال چهارگزینه‌ای یا تستی بود، اما در مطالب کتاب درسی هیچ نوع تستی وجود نداشت! خب طبیعی است که داوطلبان کنکور باید قبل از این آزمون، برای تمرین، تعداد زیادی تست دیده و زده باشند و اینجا بود که کتاب‌های تست به دنیا آمدند!
در ابتدا اغلب کتاب‌های تست، تنها آرشیوی از کنکورهای سال گذشته بودند. رفته‌رفته تست‌های تالیفی نیز در این کتاب‌ها جایی برای خود پیدا کردند، درس‌نامه‌ای که خواننده با خواندن آن از پس تست‌ها بربیاید نیز موردتوجه قرار گرفت و چیزی به نام نکات کنکوری به وجود آمد.
اما این پایان راه نبود. به‌مرور به طرز وسواس‌گونه‌ای توجه به تست و نکات تستی از مقطع متوسطه دوم به متوسطه اول و حتی دبستان کشیده شد، تا جایی که برای دانش‌آموزان دبستانی نیز کتاب‌های تست تالیف و به چاپ رسیدند. اما آموزش عمیق مطالب باعث فشار روحی و تنش به دانش آموزان کم سن وسال‌تر می‌شد، در نتیجه تولید این کتاب‌ها به تدریج متوقف شد.
در مورد این کتاب‌ها هم به جای حل مسئله، آموزش‌وپرورش صورت مسئله را حذف و با صدور بخشنامه معرفی و استفاده از کتاب‌های کمک‌درسی در مقاطع پایین‌تر را ممنوع کرد.
اما هیچ‌وقت به این سوال پاسخ داده نشد که:
آیا خرید کتاب کمک‌درسی می‌تواند به رشد دانش‌آموزان کمک کند؟
قطعا پاسخ این سوال یک بله یا خیر ساده نیست. باید ببینیم آیا نیاز دانش‌آموزان با خرید این کتاب‌ها برطرف می‌شود یا خیر. حتی ممکن است یک کتاب در کنار برطرف‌کردن بخشی از نیازهای دانش‌آموزان، آسیبی نیز به آن‌ها وارد کند که در این صورت باید سود و ضرر آن را در دو کفه ترازو با هم سنجید.
اما قبل از اینکه جواب این سوال را بدهیم بهتر است دراین باره صحبت کنیم که دلیل به وجود آمدن کتاب‌های کمک درسی چه بوده و دانش‌آموزان در طول تحصیلشان چه نیازهایی پیدا می‌کنند که ممکن است با مطالعه کتاب کمک‌درسی برطرف شود؟
1. نیاز به یک منبع آموزشی کامل‌تر یا مفصل‌تر از کتاب درسی برای:
- دانش‌آموزی که در کلاس درس مطلب را به طور کامل یاد نگرفته باشد
- دانش‌آموزی که می‌خواهد نکات و ریزه‌کاری‌های تستی را بیاموزد
- داوطلب آزادی که معلم ندارد و به دنبال منبعی خودآموز است
2. نیاز به یک منبع آموزشی برای جمع‌بندی یا طبقه‌بندی مطالب
- گاهی دانش‌آموز تمام مطالب را از معلم خودآموخته ولی نیاز به منبعی برای طبقه‌بندی و نظم‌دهی به ذهن خود دارد.
- گاهی به دلیل کمبود وقت یا به‌عنوان مرور نهایی، نیاز به منبعی دارد که بتواند در زمان کمی همه مطالب را جمع‌بندی کند.
3. نیاز به یک منبع آموزشی برای سرعت‌بخشیدن به استخراج نکات، روابط یا مفاهیم
- ممکن است نکات ترکیبی‌ای در تست‌ها دیده شود که بین مطالب دو یا چند کتاب درسی ارتباط برقرار کرده باشد. در این حالت کشف ارتباط بین دروس برای دانش‌آموز ممکن است بسیار زمان‌بر باشد؛ بنابراین کتابی که به این ارتباط‌ها پرداخته باشد می‌تواند موجب صرفه‌جویی در زمان شود.
4. نیاز به یک منبع آموزشی برای تمرین بیشتر
- همان‌طور که گفته شد کتاب‌های درسی تمارین محدودی دارند و بسیاری از تیپ‌های سوالات، مثل جای خالی، چهارگزینه‌ای و… را پوشش نمی‌دهند.
بنابراین، تا اینجای کار می‌توان نتیجه گرفت که برای رسیدن به موفقیت در تحصیل و آزمون‌های مهمی مثل کنکور مطالعه تنها کتاب درسی کافی نیست.
بهترین کتاب‌های کمک‌درسی کدام کتاب‌ها هستند؟
بهترین کتاب کمک‌درسی کتابی است که نیازی از دانش‌آموز را شناسایی و آن را به درستی برطرف کرده باشد. مثلا وقتی صحبت از یک منبع خودآموز می‌کنیم، لازم است در آموزش، روند علمی مطالب رعایت شود. همچنین باید در جهت عمق‌بخشی به سواد خواننده قدم‌هایی را برداشت. مثلا اینکه نکته یا رابطه‌ای بدون اثبات یا دلیل منطقی عرضه نشود.
برخلاف کتاب‌های خودآموز در کتاب‌های جمع‌بندی خواننده انتظار ندارد با دلایل منطقی برای ارائه نکات روبرو شود و در مقابل نیاز دارد همه مطالب و تیپ‌های مرسوم سوالات کاملا پوشش داده شود.
همچنین در کتاب‌های آزمون‌محور انتظار وجود درسنامه، انتظار به‌جایی نیست، در مقابل باید در طراحی و چینش تست‌ها، استانداردهای عرف رعایت شوند. مثلا اینکه در هر آزمون تعداد تست‌های ساده، متوسط و سخت متناسب با سطح آزمون باشد.
کتاب‌های تست برای چه دانش‌آموزانی مناسب است؟
اکثر کتاب‌های تست درس‌نامه‌ی خودآموز ندارند. زیرا دلیل به وجود آمدن کتاب‌های کمک درسی تستی، کمک به دانش‌آموزان برای شناخت انواع سوال‌های تستی کنکور است و کتاب های تست درسنامه خودآموز و حجم بالایی دارد.
در صورتی که کتاب تستی بخواهد درسنامه خودآموز و تعداد بالایی تست را در خود جای دهد، حجم بسیار زیادی پیدا می‌کند که به افزایش قیمت آن منجر می‌شود. لذا؛ در بسیاری از کتاب‌های تست، درسنامه تا حد زیادی خلاصه شده و به‌جای آن به‌صورت وسیع‌تر، به بررسی انواع تیپ‌های تستی پرداخته شده است. به‌عبارت‌دیگر مقدمه‌چینی لازم برای ورود به تست برای دانش‌آموز شکل نگرفته است.
برای مثال اگر بعد از مطالعه‌ی کل مطالب کتاب درسی و کمک‌درسی تستی فکر می‌کنید هنوز هم قادر به تست‌زنی نیستید، باید بدانید که لازم است بعد از یادگرفتن یک مطلب و قبل از ورود به تست‌ها، به تعداد کافی تمرین تشریحی و ساده حل کنید تا مطمئن باشید مطالب را به‌درستی آموخته‌اید.
همچنین اگر محدودیت زمانی در حل تست‌ها برای شما آزاردهنده است، با حل تمارین تشریحی زیاد و ساده، به‌تدریج و با تمرین بیشتر سرعت بیشتری در تست‌زنی خواهید داشت.
بنابراین، دقت کنید که درسنامه این مدل کتاب‌ها که به نکته و تست معروف هستند، زمانی به درد شما می‌خورد که پیش‌نیازهای لازم برای ورود به آن را داشته باشید. یعنی اینکه از معلم یا منبع خودآموز دیگری درس را به‌خوبی یاد گرفته باشید و از پس تمارین تشریحی آن مطلب برآمده باشید.
بیشتر بخوانید: مراحل یادگیری ویژه داوطلبان کنکور و آزمون‌های تستی
در خرید کتاب‌های تست باید به چه نکاتی دقت کنیم؟
درسنامه (آموزش)
شاید دلیل به وجود آمدن کتاب‌های کمک درسی تستی، کمک به دانش‌آموزانی باشد که درس را به‌خوبی بلدند و انتظارشان از درسنامه فقط طبقه‌بندی مطالب و ارائه نکات ترکیبی و تستی است. برای این دانش‌آموزان درس‌نامه‌ای کم‌حجم و نسبتا خلاصه جهت یادگیری کاربرد نکات در حل تست مناسب است.
در این مدل کتاب‌ها قاعدتاً بلافاصله بعد از ارائه هر نکته، یک یا چند تست وجود دارد. اما اگر دنبال منبعی برای آموزش باشید که شما از معلم بی‌نیاز کند باید سراغ منبع خودآموز بروید که در این صورت حجم درسنامه بیشتر است و احتمالاً تست‌های کمتری در کتاب موردنظر یافت خواهد شد.
تست‌ها
مهم‌ترین موضوعی که در انتخاب یک کتاب تست باید در نظر داشت این است که تست‌های آن متناسب با سطح آمادگی دانش‌آموز باشد و بتواند به آمادگی بیشتر او منجر شود؛ بنابراین اگر قصد دارید همان کتابی که دوست، هم‌کلاسی یا یکی از رتبه‌های برتر کنکور تهیه کرده است را بخرید، باید بدانید که این کار می‌تواند نتیجه‌ای معکوس داشته و شما را از مسیر یادگیری منحرف کند و علاوه بر جلوگیری از رشد شما، باعث ناامیدی و پسرفت هم بشود.
پاسخنامه
یکی از مشکلاتی که می‌تواند دانش‌آموز را از حل تست‌های یک کتاب منصرف کند، کیفیت پایین پاسخنامه است. موارد زیر می‌تواند باعث پایین آمدن کیفیت پاسخنامه یک کتاب کمک‌درسی بشود:
- تمامی مراحل حل سوال نوشته نشده یا روش حل خلاصه شده باشد.
- همه توضیحات و روش حل یک مسئله به زبان ریاضی بوده و از زبان فارسی کمتر در نوشتن راه‌حل استفاده شده باشد.
- راه‌حل‌های ارائه شده یک‌دست نبوده و با بخش آموزش کتاب همخوانی نداشته باشد. این مشکل در بسیاری از کتاب‌هایی که چند نویسنده دارند، وجود دارد.