معروفترین کتاب ها و نویسندگان سفرنامه در ایران و جهان
سفرنامه چیست و چرا کتاب سفرنامه می خوانیم؟
برای پاسخ به اینکه چرا باید کتاب سفرنامه بخوانیم، در وهله اول باید به این سوال که «اساساً چرا سفرنامه ها خوانده می شوند؟» پاسخ داد. سفرنامه ها اساساً داستان هایی کوتاه از سفر هستند. آن ها فقط توصیف مکان های مختلف نیستند، بلکه داستان های کوتاهی هستند که از دیدگاه یک شخص که از محل خاصی بازدید می کند، نوشته شده اند. بنابراین، سفرنامه های متعددی که در مورد یک مکان نوشته شده اند، قطعا تفاوت های بسیاری خواهند داشت؛ زیرا هرکس تجربه های منحصر به فردی از سفر خود دارد. مهمترین علت خواندن سفرنامه این است که مردم همیشه عاشق سفر هستند. می توان به طور قطع ادعا کرد که همه انسان ها علاقمندند درباره جهان و مردمان مختلف، سنت ها، فرهنگ ها، غذا، موسیقی و تاریخ بدانند، زیرا که شناخت جهان برای انسان ها بسیار جذاب است.
نویسندگان سفرنامه ها، اغلب به جهت موقعیت اجتماعی و سیاسی و مشاغلی که دارند، به موضوعات مورد توجهِ خود اهمیّت بیشتری می دهند، بنابراین اطلاعات زیادی درباره اوضاع اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری ضبط و ثبت می کنند. همۀ این ها باعث می شود تا سفرنامه ها، حکم گنجینه ای از اطلاعات را پیدا کنند. گنجینه ای که از طریق آن جامعه شناسان، باستان شناسان و دیگر کارشناسان می توانند به واقعیت هایی از وضع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و هنری دوره ای از تاریخ مردم یا منطقه ای خاص دست پیدا کنند؛ کاری که برای آن ها از طریق کتاب های تاریخی امکان پذیر نیست.
از نقطه نظری دیگر، به دلایل مختلف اثبات شده است که همیشه امکان سفر به همه جا و در هر زمان برای افراد وجود ندارد. با این حال، آیا همۀ ما آرزو نمی کنیم که بتوانیم روزی به سرزمین های دور و ناشناخته برویم؟ کتاب های سفرنامه، فرصتی برای کشف مختصات مختلف جهان است برای کسانی که می خواهند از جایی که در آن نشسته اند به تماشای جهان بروند. ما نه تنها یک کتاب سفرنامه را مطالعه می کنیم، بلکه در داخل کتاب از جایی به جایی دیگر سفر می کنیم. مهمتر از همه، ما به هنگام مطالعۀ سفرنامه، تصویری شخصی تر و عمیق تر از منطقه ای که همیشه آرزوی بازدید از آن را داریم در ذهن خود باز تولید می کنیم.
بله! متأسفانه، خواندن سفرنامه در مورد اکثر مکان ها، تنها راه برای مشاهده و بازدید از آنهاست.
سفرنامه ها تفاوت زیادی با سایر ژانرهای ادبی دارند. در اکثر مواقع سفرنامه ها قصه های کاملا واقعی از یک ماجراجویی هستند. در زندگی، همیشه نمی توان با خواندن یک سری از کتاب ها به رشد کامل رسید. ما نیاز داریم تا با ژانرهای متفاوت و انواع ادبیات آشنا شویم و سلیقۀ خود را محک بزنیم. برای رفع نیاز به خواندن، خوب است گاهی به داستانِ سفر غریبه هایی از سرزمین های دور و نزدیک گوش دهیم و با آن ها در ماجراجویی هایشان همراه شویم. با آنها در اعماق غارها فرو برویم یا از کوه های هزارتو صعود کنیم. دانستن اینکه این ماجراها، داستان های واقعی از مکان های واقعی هستند، بسیار هیجان انگیز است. همچنین تصور اینکه برای ما هم فرصتی وجود دارد که روزی بتوانیم از این مکان های جادویی دیدن کنیم، بسیار جذاب است.
سفرنامه ها به دو گروه حقیقی و خیالی (تمثیلی) تقسیم می شوند. سفرنامه های مشهور زیادی در طول تاریخ نگارش شده که طرفداران خاص خودشان را دارند. در اینجا تصمیم داریم تعدادی از معروفترین کتاب ها و نویسندگان سفرنامه را به شما معرفی کنیم.
معروفترین کتاب ها و نویسندگان سفرنامه
سفرنامه ناصر خسرو نوشتۀ ناصر خسرو قبادیانی بلخی
ظاهرا کهن ترین سفرنامه موجود فارسی، «سفرنامه ناصر خسرو» است. سفر هفت سالۀ وی از سال ۴۳۷ تا سال ۴۴۴ هجری قمری طول کشید. وی در این سفر از شهرهای مرو، نیشابور، سمنان، ری، قزوین، آذربایجان، آسیای صغیر، شام، فلسطین، مکه، و قاهره گذشت. سفر وی از مَرو شروع شد و با بازگشت به بَلخ پایان یافت. ناصرخسرو از آغاز سفر از دیده ها و گاه شنیده های خود یادداشت روزانه برمی داشت. زمینۀ این یادداشت ها بسیار وسیع و موضوعات آنها متنوع و ارزنده است. سفرنامۀ ناصرخسرو از انواع سفرنامه های حقیقی می باشد که به راستی در جهان خارج انجام شده و گزارش ها و شرح وقایع در آن واقعی اند. ناصر خسرو در نگارش صاحب سبک است و اغلب با گفتن عبارت «من که ناصرم» به خود اشاره می کند و از عملی خاص یا چیزی که در جایی دیده سخن می گوید. با توصیف قصبات و شهرها با نثری نسبتأ ساده، اعتماد خواننده را جلب می کند. او تلاش نمی کند با مهارت های لفظی و بیانی خواننده را تحت تأثیر قرار دهد، بلکه می کوشد با شرح دیدنی ها و عجایبی که طی سفر مشاهده کرده است، چنین کند. سفرنامۀ ناصر خسرو در سال ۱۸۸۱ میلادی به همت «شارل شفر» به زبان فرانسه ترجمه و در پاریس منتشر شد.
از کاپ تا کیپ نوشتۀ رضا پاکروان
کتاب «از کاپ تا کیپ» روایت سفر آقای رضا پاکروان و هم سفرش «استیو»، سوار بر دوچرخه در آفریقا است. پاکروان می خواست با رکاب زدن از شمالی ترین نقطه اروپا (نوردکاپ) به جنوبی ترین نقطه آفریقا (کیپ تاون) طی مدت فقط ۱۰۰ روز، بار دیگر نام خودش را در گینس به ثبت برساند. اما از بدِ حادثه، سفر او ۱۰۲ روز طول کشید و او نتوانست رکورد گینس را به دست بیاورد. بار اول در سال 2011 پاکروان مسیر ۱۷۴۳ کیلومتری الجزایر تا سودان را در ۱۳ روز و پنج ساعت و ۵ دقیقه رکاب زد و به عنوان سریع ترین دوچرخه سوار جهان نامش وارد گینس شد. بعد از ناکامی از شکستن رکورد گینس برای بار دوم، او کتاب از کاپ تا کیپ را در شرح این سفر نوشت. این سفر مهیج و زور آزمایی طاقت فرسا با زمین و جاده های ناهموار، آب و هوای خشن و مالاریا، مسمومیت غذایی و گرمازدگی، آن ها را با برخی از مسحور کننده ترین، به یاد ماندنی ترین و متغیر ترین مناطق جهان رو به رو می سازد. این سفرنامه داستانی عمیقاً فردی از رسالت مردی است برای خلق یک زندگی بهتر و معنی دارتر، و روایتی جالب و گیرا از سفری حماسی که او برای دست یابی به هدف در پیش گرفت.
نیم دانگ پیونگ یانگ نوشتۀ رضا امیرخانی
کتاب «نیم دانگ پیونگ یانگ» به شرح سفر رضا امیرخانی به همراه یک هیات سیاسی، به کشور کره شمالی اختصاص دارد. کره شمالی به دلیل انزوای سیاسی و اجتماعی غیر عادی اش، امروزه جزو راز آلود ترین کشورهای جهان است و چنان در پشت دیوارهای محدودیت پنهان شده که همه روزنامه نگاران و نویسندگان و پژوهشگران کنجکاوند حتی یک عکس یا خبر از داخل مرزهایش به دست بیاورند.
به همین دلیل در دنیا تاکنون کتابهای متعدد از خاطرات و تجربه کسانی که موفق به فرار از کره شمالی شده اند به چاپ رسیده است. کتاب نیم دانگ پیونگ یانگ حاصل دو سفر رضا امیرخانی به کره شمالی است. در سفر اول که دیداری رسمی بوده، او به عنوان مستند نگار با تیم همراه می شود و همان جا موفق می شود به بهانه ملاقات با مقام رفیع حزب کارگران، مقدمات سفر دوم را چیده و چند ماه بعد دوباره به کره شمالی برود. این سفرنامه به این دلیل که نخستین گزارش مستقیم و نخستین کتاب ایرانی از کره شمالی است خواندنی می باشد، زیرا اغلب کتاب های خارجی نقل خاطرات افرادی است که از کره شمالی گریخته اند نه گزارش مستقیم یک نویسنده یا خبرنگار از مشاهدات و تجربه هایش در آن کشور.
چای نعنا نوشتۀ منصور ظابطیان
کتاب «چای نعنا» درباره تجربه های شخصی منصور ظابطیان از سفر به دروازه آفریقا، یعنی مراکش و برخورد با آدم هایی از فرهنگی دیگر است. علاوه بر مقدمه و تاریخ فشردۀ مراکش که در آخر کتاب آمده است، کتاب چای نعنا شامل ۵ فصل می شود که هر فصل به ماجراهای یک شهر اختصاص داده شده است. فهرست کتاب عبارت است از:
- کازابلانکا – مهتاب و عشق و دریا
- طنجه – دریا به دریا
- شفشاون – خیال آبی دیوارها
- فِس – شیراز به وقت مراکش
- مراکش – شب بیداری های سرخ
سعی نویسنده بر این بوده که بیشتر نگاهی اجتماعی داشته باشد و در سفرنامه اش آدم ها حضور پررنگ تری نسبت به ساختمان ها و جاهای دیدنی داشته باشند. طنز و نحوه روایت جذاب نویسنده، خواننده را به هیچ وجه خسته نمی کند و شما با علاقه داستان ها را دنبال می کنید. هرجا که لازم باشد نویسنده از اتفاقات تاریخی می گوید و یا مثلا در شهر طنجه (که قسمتی از رمان کیمیاگر در آن اتفاق می افتد)، به مراکش در دنیای ادبیات اشاره می کند.
کمدی الهی نوشتۀ دانته آلیگیری
کتاب «کمدی الهی» اثر دانته آلیگیری را می توان یکی از مهمترین آثار ادبی جهان در طول تاریخ انسان به شمار آورد. این کتاب سفرنامه ای خیالی و تمثیلی در موضوعات دین و فلسفه است. در این کتاب دانته به دنیای مردگان رفته و با دوزخ، برزخ و بهشت مواجه می شود؛ سه عالمی که بنا به اندیشه های مسیحی، هر یک تاثیر بسزایی در سرنوشت آدمی بعد از مرگ دارند. دانته در این سفر خیالی به بازگویی مراحل مختلف و طبقات و شرایط بهشت و دوزخ و برزخ می پردازد. او در حین گذر از این سه مکان اصلی، با شخصیت های محتلفی برخورد می کند و با آن ها به گفتگو می پردازد. برخی از این شخصیت ها عبارتند از: ابن سینا، ،جالینوس، بقراط، ابن رشد، ویرژیل، هومر، سقراط، ارسطو، افلاطون و حتی اسکندر مقدونی! دانته آلیگیری تمام روایت های برخوردش با آدم ها و مکان های مختلف را به صورت نظم بیان کرده است.
خسی در میقات نوشتۀ جلال آل احمد
کتاب «خسی در میقات» سفرنامۀ واقعی جلال آل احمد به مکه و مدینه است. سفرنامه ای متفاوت؛ شاید از این جهت که او با عقاید روشن فکرانۀ خاص خودش به این سفر پا گذاشت. اما این سفرنامه فقط مربوط به تجربۀ خاص او از مناسک مذهبی نمی شود. آل احمد با دقت و ریزبینی تمام، آنچه را که در سفرش دید، نوشته است؛ از نحوه پوشش و آداب و رسوم گرفته تا مسائل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاحتی. جملات کوتاه کتاب خسی در میقات، توجه زياد نویسنده به جزییات و متن روان و دلنشین آن است که بسیار شناخته شده است. او در کتابش به شرایط حج نیز انتقاداتی می کند. از عقب ماندگی و تحقیر و از معماری اماکن زیارتی و امکانات نامناسبی که حکومت نالایق سعودی در اختیار زائران قرار داده اند گله می کند. گاهی هم از دست افرادی که کورکورانه عبادت می کنند و حتی عبادتشان هم رنگ تشریفات دارد، ناراضی است. جلال آل احمد درباره ی این سفر گفته است: «من فهمیدم که خسی هستم که به میقات آمده؛ نه کسی که به میعاد آمده».