زائری زیر باران
«احمد اعطا» که با نام هنری «احمد محمود» میان ایرانیان شناخته شده است، نویسنده ای است که او را بیشتر به ادبیات بومی و محلی می شناسند. نویسنده ای که داستان هایش را با خصوصیات بومی و محلی شهرهای مختلف خوزستان به تصویر کشیده است.
شخصیت ها و داستان های رایج در کتاب های احمد محمود عمدتا با نگاه به محیط زندگی نویسنده ساخته شده اند و همین خصوصیت او را به یکی از موفق ترین داستان نویسان معاصر ایران تبدیل کرده است. احمد محمود در چهارم دی ماه سال 1310 در شهر اهواز، از پدری کرد و مادری دزفولی به دنیا آمد.
او تحصیلات اولیه را در همان اهواز به سر برد و بعد از مدتی به دانشکده افسری ارتش راه پیدا کرد و در آنجا به خدمت پرداخت. او در طی ماجرای کودتای 28 مرداد برای مدتی کوتاهی زندانی شد. مدتی را هم پس از آزادی اش در تبعید بود. محمود آن دوران را در شهر بندرلنگه، یکی از شهرهای حاشیه خلیج فارس گذراند. او این خود از این دوره از زندگی اش با نام دوران سیاسی زندگی یاد می کند.
در سال 1333، یعنی یک سال پس از کودتای 28 مرداد، اولین داستان کوتاه خود را به نام «صب می شه» را در مجله امید ایران منتشر کرد و حدود پنج سال بعد، یعنی در سال 1338 توانست اولین مجموعه از داستان هایش را با نام «مول» را منتشر کند.
او در جریان چاپ این کتاب از کسی پولی نگرفت و تنها با سرمایه شخصی اش برای این کار اقدام کرد. او در سالیان عمر پُر برکت خودش توانست آثار زیادی را به چاپ برساند و به مردم ایران هدیه کند. از میان کتاب های او، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
از او اثری نیز در زمینه ترجمه در دست است که انصافا خواندنی است. از جمله این کتاب ها می توان به «آدم زنده» که رمانی است که به قلم ممدوح بن عاطل ابونزال، اشاره کرد. عمده آثار احمد محمود به زبان های انگلیسی، فرانسوی، روسی، ارمنی و… ترجمه شده و در این کشورها به چاپ رسیده و خوانندگانی نیز دارد.
احمد محمود نیز مانند باقی نویسندگان آن دوران، از تاثیرهای کسانی مانند «صادق هدایت» و «صادق چوبک» دور نبود. او در شروع کار نوشتن هنوز نتوانسته بود به سبک شخصی خود دست یابد. اگر از خوانندگان آثار این نویسنده خوش قلم باشیم، می توانیم شروع شکل گیری این سبک شخصی را در کتاب زائری زیر باران ببینیم.
کیفیت نوشته های او پس از این اثر سیری صعودی دارد و می توان او توانایی احمد محمود را در کتاب همسایه ها مشاهده کرد. در واقع هرچه به انتهای عمر این نویسنده نزدیک می شویم، پختگی بیشتری در آثارش می بینیم، چیزی که شاید در قلم نویسندگان دیگر با سیر نزولی خود را نشان دهد.
استفاده از جملات کوتاه، استفاده از عناصر لهجه محلی جنوب، استفاده از ضرب المثل های خوزستانی، به تصویر کشیدن خلق وخو و ظاهر مردم آن دیار، استفاده بسیار از عناصر محلی، پرداختن به موضوعاتی مانند جنگ میان عراق و ایران، مسئله نفت، فقر مردم خوزستان، خرافات و… از بارزترین خصوصیات قلم و تفکر احمد محمود است.
با این حال نوشته های احمد محمود هیچ گاه از تیغ سانسور و حذف و بازبینی در امان نبوده و همان طور که خود او نیز اشاره می کند، تقریبا با هر چاپ مجدد به او دستور بازبینی و حذف برخی قسمت ها را می داده اند. همین موضوع باعث شده بود تا میان سال هایی که از این نویسنده رمان یا داستانی منتشر می شد، فاصله زیادی بیفتد. حال وقت آن است که به مشهورترین اثراین نویسنده بزرگ، یعنی «همسایه ها» بپردازیم.
رمان «همسایه ها» که در سال های پیش از انقلاب اسلامی، یعنی در سال 1353 منتشر شده است، به داستان زندگی جوانی به نام خالد، در سال های پیش از کودتای 28 مرداد می پردازد و ملی شدن صنعت نفت در ایران و در شهر اهواز را روایت می کند.
خالد در آغاز داستان نوجوانی است که هیچ چیز از حقایق زندگی نمی داند و بسیار خام و بی تجربه است؛ اما با گذر زمان و درگیرشدن در حوادث جاری در استان خوزستان در پی این حرکت عظیم ملی، به فردی سیاسی و مبارز تبدیل می شود. او در این میان به دختری نیز علاقه مند می شود.
اما این علاقه قرار نیست که به وصال برسد. او میان عشقش و وظیفه اش باید یکی را انتخاب کند و در نهایت هم به زندان می افتد. به گفته احمد محمود، کار نوشتن این رمان از سال 1342 آغاز شده بود و در سال 1345 هم به پایان رسیده بود. اما شرایط هیچ گاه برای چاپ این رمان مناسب نبود و کار انتشارش تا سال 1353 به عقب افتاد.
او در طی این سال ها بخش هایی از این رمان را در مجله های گوناگون به چاپ رساند، اما چاپ کامل این اثر به همان سال ذکرشده برمی گردد. این رمان یکی از پرتیراژترین داستان های ایرانی به شمار می آید و می توان گفت به علت بهره گیری از خصوصیاتی چون نقل حادثه در زمان وقوع، مونتاژ و توهم زمانی می توان آن را در دسته رمان هایی به سبک رئال دانست.
این کتاب تا کنون از منظرهای مختلف روانشناسی بررسی شده است و مقالات بسیاری نیز درباره آن نگاشته شده که این خود نشان از اهمیت ماجرا دارد. ناگفته نماند که رمان «همسایه ها» به زبان های کردی، سورانی، روسی، عربی، آلمانی و انگلیسی نیز ترجمه و منتشر شده است.
احمد محمود برنده جایزه هوشنگ گلشیری برای کتاب «درخت انجیر معابد» شده است. در این جایزه این اثر به عنوان بهتری رمان انتخاب شد. لیلی گلستان نیز در اواخر عمر این نویسنده بزرگ، گفت وگویی با او ترتیب داد که با عنوان «حکایت حال» توسط نشر معین منتشر شده است. در حال حاضر انتشارات معین آثار احمد محمود را در ایران منتشر می کند.
سرانجام در سال 1381، احمد محمود نیز از دنیا رفت. او در دوازدهم مهر این سال، بر اثر بیماری ریوی که نتیجه دوران زندانی بودن و تبعید شدنش بود و به جهان باقی شتافت. احمد محمود را در امامزاده طاهر کرج به خاک سپردند و نقطه ای بر پایان عمر پربارش نهادند.
این نویسنده نماینده مردم آرمان خواهی بود که در راه رسیدن به زندگی بهتری تلاش می کردند و می خواستند که دنیا را نه تنها برای خود، بلکه برای آیندگان نیز به جایی امن تر، سبزتر و زیباتر تبدیل کنند. خاک بر او خوش باد.
