یادگار یک شب
وضعیت و سامان امروزین ادبیات فارسی، خصوصا در حوزه رمان و داستان مدیون کسانی است که با آزمون و خطاهای بسیار سعی در تألیف داستان های با شیوه های مرسوم جهانی داشته اند و «مرتضی مشفق کاظمی» یکی از این افراد است. سید مرتضی مشفق کاظمی از جمله نویسندگان ایرانی ای به شمار می آید که اولین قدم را در راه تألیف رمان اجتماعی برداشتند.
معروف ترین اثر این نویسنده، یعنی کتاب «تهران مخوف»، اولین رمان اجتماعی به زبان فارسی است که در ایران منتشر شده است. وی در سال 1281 خورشیدی در تهران به دنیا آمد. پدرش اصالتا اهل تفرش بود و به کار در وزارت مالیه و وزارت داخله مشغول بود.
مرتضی مشفق کاظمی تحصیلات عالی خود را در مدرسه دارالفنون تهران گذراند. بعد از آن به آلمان و فرانسه سفر کرد و تحصیلاتش را در دو رشته حقوق و علوم سیاسی ادامه داد و بعد به ایران بازگشت و در وزارت فواید عامه مشغول به کار شد. مشفق کاظمی بعد از مدتی به عدلیه رفت و در آخر نیز به کار در وزارت خارجه اشتغال یافت.
او حتی برای مدتی وزیرمختار ایران در سوریه و سفیر ایران در کشور هند بود. وی علاوه بر اینکه دیپلماتی قابل به شمار می آمد، روزنامه نگار موفقی نیز بود. او برای مدتی عضو هیئت تحریریه مجله ایرانشهر و فرنگستان بود و موسس و مدیر مجله ایران جوان نیز به شمار می آید.
مشفق کاظمی در سن هجده سالگی اولین کتابش، یعنی تهران مخوف را به رشته تحریر درآورد. از آنجا که نمی توانست کتاب را یکجا منتشر کند و پولی برای این کار نداشت، تصمیم گرفت این اثر را به یکی از روزنامه های آن زمان ایران، یعنی روزنامه ستاره ایران بسپارد. سردبیر این روزنامه نیز تهران مخوف را در سال 1301 به صورت پاورقی در شماره های متعدد منتشر کرد.
باید به این موضوع اشاره کرد که انتشار کتاب یه صورت پاورقی، در آن زمان کاری مرسوم بود و بسیاری از آثار مهم ادبی به این شیوه منتشر می شدند. از این راه می شد استقبال مخاطب از کتاب را سنجید و در آینده برای چاپ آن به صورت مستقل تصمیم گرفت. در آن زمان این اثر را هم وزن کتاب هایی همچون آثار «ویکتور هوگو» و «آناتول فرانس» می دانستند.
باید به این نکته مهم اشاره کرد که در آغاز قرار بود تهران مخوف تنها یک جلد داشته باشد، اما پس وقوع کودتای سال 1299، مشفق کاظمی تصمیم گرفت که جلد دیگری نیز بر این رمان بنویسد و آن را «یادگار یک شب» نام نهاد. در این جلد سرگذشت قهرمانان جلد اول، در وقایع کودتا روایت شده است. نوشتن و انتشار این اثر چیزی حدود دو سال به طول انجامید.
از دیگر آثار این نویسنده می توان به کتاب هایی همچون «گل پژمرده» و «رشک پربها» اشاره کرد. وی سرانجام در سال 1356، بر اثر سانحه رانندگی در شهر پاریس، جان خود را از دست داد و به دیار باقی شتافت.
اگر بخواهیم خلاصه ای از موضوع مهم ترین اثر نویسنده، یعنی تهران مخوف سخن بگوییم، باید از آنجا شروع کنیم که موضوع و محور اصلی این رمان مفاسد درونی ایران در اواخر دوره حکومت قاجار و اوایل عصر پهلوی است. نویسنده با توصیف فساد و فحشای موجود در جامعه تهران آن روزگار، ناکامی انقلاب مشروطه و به تحقق نرسیدن آرمان هایش را به خوبی به مخاطب نشان می دهد.
این کتاب حول محور داستان عاشقانه دو نفر با نام فرخ و مهین می گذرد. مهین دخترعمه فرخ است و فرخ آرزو دارد که با او ازدواج کند. برای رسیدن به این هدف مجبور است با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کند. این داستان عاشقانه با حوادث تاریخی اواخر دوره حکومت قاجار پیوند می خورد و کار فرخ را دشوارتر می کند.
در این زمان اشرافیت جای خود را به طبقه جدید می دهد و همین مسئله باورهای فرخ و مهین را به هم می ریزد و … به نظر می رسد نویسنده در کار تألیف این کتاب تحت تأثیر آثاری همچون «کنت مونت کریستو»، نوشته الکساندر دوما بوده است.
