حمیدرضا آتش بر آب

«حمیدرضا آتش بر آب» یکی از فعال‌ترین و سرشناس‌ترین مترجمان آثار ادبی و تحلیلی روس‌زبان به فارسی می‌باشد که در سال 1356 در اهواز، چشم به جهان گشود. او در رشته‌های مختلف ادبی سررشته دارد و مدرک دکتری خود را در رشتۀ ادبیات روسی از دانشگاه مرکزی مسکو اخذ کرده است.

فعالیت ادبی او بیشتر در زمینۀ ترجمه شعر روسی و تالیف و ترجمۀ مقالات روسی است، ولی با ترجمۀ آثار ادبیات داستانی روس زبان، به شهرتی مثال‌زدنی رسید. اولین اثر ترجمه شده به دست آقای آتش بر آب مجموعه «به سلامتی خانم ها؛ 100 داستان و طنز کوتاه ترجمه نشده» از آنتوان چخوف بود که توسط نشر ماهریس منتشر شد.

این کتاب به سرعت با استقبال عموم مواجه شد و راه را برای به شهرت رسیدن این مترجم باز کرد. او علاوه بر مترجمی، به تدریس ادبیات روسی در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر ایران نیز مشغول بوده است.

چرا باید ترجمه های حمیدرضا آتش بر آب را بخوانیم؟

به جرئت می‌توان گفت نام «حمیدرضا آتش بر آب» بر روی اغلب کتاب‌های ادبیات روسیه مساوی است با بهترین ترجمۀ آن اثر! در ایران تعداد انگشت‌شماری مترجم چیره دست و باسابقه از زبان روسی به فارسی داریم که آقای حمیدرضا آتش بر آب، یکی از بهترین آنان می باشد.

با توجه به تحصیلات عالی ایشان در زبان و ادبیات روسیه و همینطور، تجربۀ زندگی و رودررویی نزدیکِ فرهنگی او با کشور و فرهنگ روسیه، موجب شده است تا تسلط آقای آتش بر آب در ترجمه آثار روس زبان بسیار بالا برود. همچنین، آقای آتش بر آب تسلط بسیار بالایی در زبان و ادبیات فارسی، به ویژه در ادبیات کهن ایرانی، دارد.

این امر موجب شده است تا او در انتخاب معادل‌های فارسی مناسب برای اصطلاحات روسی بسیار خوب عمل کند. از مهم‌ترین ویژگی‌های بارز ترجمه‌های «حمیدرضا آتش بر آب» می‌توان به دقت وسواس‌گونۀ ترجمه‌های او و همچنین، اضافه کردن تعداد بالایی تفسیر و تحلیل خواندنیِ ترجمه شده از معتبرترین و مهم‌ترین منتقدان دنیا در انتهای اکثر کتاب‌های خود اشاره کرد.

به عنوان مثال، آقای آتش بر آب در رمان «یادداشت‌های زیرزمینی» از فئودور داستایفسکی، تعداد 14 تفسیر و نقد ترجمه شده گنجانده است! در ادامه برخی از بهترین کتاب های ترجمه شده توسط حمیدرضا آتش بر آب بررسی می‌شوند.

1- «جنایت و مکافات» (نشر علمی و فرهنگی)

شاید هیچکس در تاریخ بشریت اندازۀ «فئودور داستایفسکی» به اعماق تاریک وجدان یک «قاتل» نفوذ نکرده باشد! رمان جنایت و مکافات (1866) اولین شاهکار سری رمان‌های عظیم داستایفسکی می‌باشد که با رمان‌های بی‌نظیری مانند «ابله» و «برادران کارامازوف» ادامه می‌یابد. رمان جنایت و مکافات جزء بهترین کتاب‌های ترجمه شده توسط حمیدرضا آتش بر آب به شمار می‌رود.

این رمان یکی از بهترین نمونه رمان‌های فلسفی تمام تاریخ ادبیات است. «جنایت و مکافات» روایتی است از زندگی دانشجویی مفلوک و فقیر به نام «راسکلنیکف» که اتاقی نمور و بسیار تنگ و تاریک زندگی می‌کند. او که از نظر خود موجب سرافکندگی خانواده‌اش شده است و از فقر مطلق زجر می‌کشد، تصمیم به قتل پیرزنی رباخوار می‌گیرد.

بعد از اتفاقات بسیاری او در نهایت موفق به انجام این قصد شوم می‌شود و بعد از قتل پیرزن اموال او را می‌دزدد اما، این تازه شروعی می‌شود بر مکافات اصلی او؛ مکافاتی که از ذهن و وجدان او شروع می‌شود و با دیگر اتفاقات خواندنی و قابل تأمل داستان، تا مرز جنون او پیش می‌رود.

در بازار نشر ایران بیش از 10 ترجمۀ مختلف از این رمان وجود دارد و ترجمۀ «حمیدرضا آتش بر آب» و «مهری آهی» از این رمان، تنها نسخه‌هایی هستند که به صورت مستقیم از زبان روسی به فارسی ترجمه شده اند. برای انتخاب بهترین ترجمۀ این اثر، پیشنهاد می‌شود حتما مقالۀ «بررسی و مقایسۀ تطبیقی ترجمه‌های مختلف رمان جنایت و مکافات» را بخوانید.

2- یادداشت های شیطان (نشر علمی و فرهنگی)

کتاب یادداشت‌های شیطان آخرین شاهکار ادبی «لیانید آندری یف» است که برای اولین‌بار در سال 1919 منتشر شد. لیانید آندری یف نویسنده و نمایشنامه‌نویس مشهور «دورۀ نقره ای» ادبیات روسیه بود که به او، لقب «پدر اکسپرسیونیسم ادبیات روسیه» را داده بودند.

سبک آندری یف ترکیبی از مکتب‌های ادبیِ «رئالیسم (واقع گرایی)»، «ناتورالیسم (طبیعت‌گرایی)» و «سمبولیسم (نمادگرایی)» است. یادداشت‌های شیطان با نزول حیرت‌انگیز شیطان بر روی زمین شروع می‌شود.

اما شیطان از آمدن به زمین چه قصدی دارد؟ پاسخ این سوال را می‌توان به این صورت داد: «شناخت انسان و انسانیت!». او برای رسیدن به این خواسته، در قالب مردی آمریکایی و بسیار ثروتمند به نام «گرنی واندرهود» در می‌آید. او به سفری در سراسر اروپا مشغول می‌شود و در این حین، با رذیلت‌های هولناک بشری، از ریاکاری تا ظلم بی‌رحمانۀ طبقۀ اشرافی، آشنا می‌شود…

3- زائر افسون شده – بهترین کتاب های ترجمه شده توسط حمیدرضا آتش بر آب

کتاب زائر افسون شده رمانی کوتاه (ناولا) از «نیکلای لسکوف» است که برای اولین‌بار، در سال 1873 منتشر شد. نیکلای لسکوف نویسنده و نمایشنامه‌نویس شهیرِ روس تبار بود که به دلیل سبک خاص خود، مورد تمجید و تشویق نویسندگان مانند «لئو تولستوی (تالستوی)»، «آنتون چخوف» و «ماکسیم گورکی» قرار گرفته بود. شهرت عمدۀ از توانایی بی‌نظیرش در به تصویر کشیدن وضعیت اجتماعی روسیه نشأت می‌گرفت.

زائر افسون شده داستانِ زندگی شخصی به نام ایوان است. مادر ایوان سال پیش با خداوند عهد بسته است تا پسرش را وا دارد تا وقف خدمت به او شود، اما ایوان جوان، از این خواسته سر باز می‌زند. ایوان پس از سر باز زدن از این عهد، مسیر پیروی از خواسته‌های دنیوی را به پیش می‌گیرد اما، غافل از اینکه مجازاتی انتظارش را می‌کشد. مجازاتی از جنس ماجراهای افسانه‌ای و باورنکردنی…

4- مرشد و مارگاریتا (نشر کتاب پارسه)

مرشد و مارگریتا یکی از شاهکارهای ادبیات مدرنیستی و گروتسک روسی است که ریشه های ادبیات «رئالیسم جادویی» در آن دیده می شود. این اثر در سال 1966 توسط «میخائیل بولگاکف» نوشته شد. بولگاکف رمان مرشد و مارگریتا را تحت تاثیر مستقیم نمایشنامۀ بزرگ «فاوست» از «گوته» خلق کرده است.

این رمان درون‌مایه‌‌ای فلسفی و انتقادی دارد و قلمی طنز و نیش‌دار چاشنی آن شده است. اتفاقات ماورالطبیعی، چرخش‌های داستانی و تغییر زاویه دید راوی‌ها، از جمله برجسته‌ترین ویژگی‌های این رمان هستند. رمان مرشد و مارگریتا از بهترین کتاب های ترجمه شده توسط حمیدرضا آتش برآب محسوب می‌شوند.

«مرشد و مارگاریتا» دو خط داستانی کاملا متفاوت (چه از نظر زمان و چه از نظر مکانی) دارد؛ اما این دو خط داستانیِ جادویی در نهایت، با چرخشی همگرایانه، با یکدیگر تلاقی پیدا می کنند. در یک خط داستانی، شیطان در قالب مردی عجیب درون شهری در روسیه ظهور می‌کند و با دستیاران عجیب و غریبش، موجب هرج و مرج عظیم و کمیک‌گونه ای در شهر می‌شوند.

در خلال خرابکاری شیطان و خدمتکارانش، شاهد عشق دو شخصیت اصلی رمان، یعنی مرشد و مارگاریتا، هستیم. در خط داستانی دیگر، ملاقات و تقابل پیلاتس و حضرت مسیح و روند به صلیب کشیده شدن او به تصویر کشیده می‌شود…

اگر شما نیز به آثار ادبی در مکتب «رئالیسم جادویی» و «مدرنیسم» علاقه دارید، مطالعۀ مقالات «از مکتب ادبی رئالیسم جادویی چی بخونم؟» و «از مکتب ادبی مدرنیسم چی بخونم؟» از نان شب هم برای شما واجب‌تر است!

5- همسر و نقد همسر (نشر علمی و فرهنگی)

کتاب همسر و نقد همسر مجموعه‌ای متشکل از 10 داستان کوتاه از نویسنده و نمایشنامه‌نویسِ افسانه‌ای روس‌تبار، «آنتون چخوف» است که توسط حمیدرضا آتش بر آب، از میان آثار متأخر او، گلچین و ترجمه شده است. داستان‌های کتاب همسر و نقد همسر، طیف وسیعی از مضامین و درون‌مایه‌ها را در بر می‌گیرند؛ از عشق تا ملال.

آقای آتش بر آب، در ابتدای کتاب مقدمه‌ای بسیار مفصل برای چخوف، زندگی‌اش، آثار و سبک ادبی‌اش نوشته است که از بهترین منابع برای شناخت این نویسندۀ بزرگ به شمار می‌رود. مترجم برای هر داستان نیز، تعدادی نقد و تفسیر به همراه آورده است که لذت خوانش داستان‌ها را، دوچندان می‌کند.

«آنتون چخوف» را در کنار «آگوست استریندبرگ» و «هنریک ایبسن»، از اصلی‌ترین چهره‌های شروع جنبش «مدرنیسم» در ادبیات نمایشی می‌دانند. چخوف علاوه بر نویسندگی، پزشک نیز بود و خود اذهان می‌داشت که: «طبابت همسر قانونی من و ادبیات، معشوقۀ من است.»

عناوین داستان‌های این مجموعه عبارتند از:

• آدمی در جلد
• تمشک
• درباره عشق
• ویولن روتشیلد
• همسر
• ایئونیچ
• نفسم
• آنا بر گردن
• بانویی با سگ ملوس
• عروس

به علاقه‌مندان با ادبیات روسی، پیشنهاد می‌شود نگاهی هم به مقالۀ «6 رمان برتر کشور روسیه» بیاندازند.