توتم و تابو اثری مشهور از زیگموند فروید، عصب‌شناس و روانشناس سرشناس اتریش است که برای اولین‌بار در سال 1913 منتشر شد. این اثر در واقع شامل چهار جُستار (مقاله) از فروید است که ابتدا در مجله ایماگو چاپ شده بودند. این چهار جُستار عبارتند از: 1- ترس از زنای با محارم 2- تابو و دوگانگی عواطف 3- اعتقاد به تأثیر ارواح، جادو و قدرت مطلق ذهنیات 4- بازگشت دورۀ کودکی توتمیسم.
فروید جُستارهای کتاب توتم و تابو را تحت تاثیر کارهای ویلهلم وونت و کارل گوستاو یونگ به رشته‌ی تحریر درآورد و در مقدمه‌ای که برای این کتاب نوشته نیز، به این موضوع اشاره می‌کند. این کتاب یکی از جنجالی‌ترین آثار فروید در مورد مردم شناسیِ باستانی، دین و روانشناسی است.
در فصل 1 فروید به بررسی روانشناسی قبایل بدوی و انسان‌های نخستین برای رسیدن به روانشناسی مبتلایان به اختلالات روانی استفاده می‌کند. او ابتدا زندگی اولیه را با جنس نری غالب (پدر) شروع می‌کند که تعداد انسان ماده را کنار خود نگه می‌دارد. فروید سپس نشان می‌دهد چگونه پسران این خانواده پدر خود را می‌کشند و او را می‌خورند. پس از آنکه پسران پشیمان می‌شوند، اولین توتم (نماد گروهی و قبلیه‌ای، فرشته‌ی نگهبان)، جلوگیری از قتل پدر و اولین تابو (چیزی حرام و در عین حال مقدس)، زنا با محارم، به وجود می‌آیند.
در فصل 2 فروید به تعریف کردن دقیق ریشه‌های کلمه تابو و سیر تحول آن از گذشته تا به امروز، می‌پردازد. در این فصل با مفاهیم و انواع تابوهای مختلف و نقش دوگانگی عواطف در مقوله تابو آشنا می‌شویم.
فصل 3 به ریشه‌یابی و تحلیلی دقیق از مفاهیمی مثل جادو و ارواح اختصاص داده شده است.
فروید در فصل 4 به بررسی دقیق «توتمیسم» و تاریخچه‌ی تاثیر آن بر زندگی انسان و ایجاد مذاهب جدید، می‌پردازد. این کتاب در نشر نگاه چاپ شده و توسط محمدعلی خنجی ترجمه شده است.
از دیگر آثار زیگموند فروید که به فارسی ترجمه شده‌اند می‌توان به کتاب‌های موسی و یکتاپرستی با ترجمه‌ی صالح نجفی (نشر نی) و تمدّن و ملالت‌های آن با ترجمه‌ی محمد مبشری (نشر ماهی) اشاره کرد.
در بخش هایی از این کتاب می خوانیم:
«در حقیقت احساس گناه بیماران روانی به جای آنکه از واقعیت‌های مادی سرچشمه بگیرد تنها از واقعیت‌های روانی به وجود می‌‌آید. ویژگی‌های اختلالات روانی چنین است که به واقعیت روانی درونی بیش از واقعیت مادی توجه دارد و واکنش‌های آن در برابر افکار خشک و خالی به همان اندازه جدی است که واکنش افراد عادی در برابر واقعیت‌ها نمایان میشود.»
«هنر تنها قلمرو تمدن ماست که قدرت مطلق تفکر تا امروز در آن همچنان حفظ شده است. تنها در هنر است که هنوز انسان زیر فشار امیال و آرزوهای خود، دست به کاری میزند که به یک نوع ارضا و درمان شباهت دارد و در پرتو توهم هنرمندانه، همان آثار عاطفی در او ظاهر میشود که گویی با یک امر واقعی سر و کار داشته است. بی دلیل نیست که از اصطلاح سحر هنری سخن میگویند و هنرمند را به ساحر تشبیه میکنند.»
«محدودیت‌های تابویی چیزی به‌جز ممنوعیت‌های اخلاقی و مذهبی است، زیرا بر اساس هیچ‌کدام از فرمان‌های الهی نیست بلکه خودبه‌خود به‌وجود آمده است. وجه تمایز آن از ممنوعیت‌های اخلاقی این است که در شمار قواعدی که امساک و پرهیز را عموماً واجب به حساب می‌آورد و دلایل این ضرورت را نیز مشخص می‌کند، نیست. ممنوعیت‌های تابویی بر هیچ دلیلی استوار نیست، تاریخ آن نامعلوم است در حالی‌که برای ما قابل فهم نیست. با این حال از نظر کسانی که زیر سلطه‌ی آن زندگی میکنند، طبیعی نمایان میشود.»
انتشارات نگاه
